Ymateb i’r adborth ar yr ymgynghoriad ynghylch y codau ymarfer ar wariant gan ymgeiswyr a phleidiau gwleidyddol

Buom yn meddwl yn ofalus am yr iaith i’w defnyddio a strwythur y codau. Buom yn gweithio i daro cydbwysedd rhwng sicrhau bod y codau’n hawdd i’w deall ond yn ddigon ffurfiol i sicrhau’r gymeradwyaeth angenrheidiol gan Senedd y Deyrnas Unedig i ddogfen gyfreithiol.

At ei gilydd, roedd yr ymatebwyr yn meddwl bod y codau’n rhy dechnegol, yn enwedig i wirfoddolwyr sydd efallai heb ddealltwriaeth ddofn o'r gyfraith. 

Aethom ati i ddiwygio strwythur cyffredinol y codau a symleiddio’r iaith, gan gadw’r manylder a’r cywirdeb sy’n angenrheidiol mewn dogfen gyfreithiol. Cafodd brawddegau eu cwtogi a chafodd rhestrau bwled eu defnyddio i wneud y codau’n haws i'w darllen.  Newidiwyd yr adrannau rhagarweiniol i helpu’r darllenwyr i ddeall cyd-destun cyfreithiol y codau. Eglurwyd hefyd sut y bydd y codau’n cyd-fynd â’n canllawiau eraill. 

Mae'r rheolau ynghylch gwariant ymgyrch yn gymwys i bob gweithgaredd, gan gynnwys gweithgareddau digidol. Ceir rhagor o wybodaeth am hyn yn ein hadroddiad ‘Digital Campaigning: Increasing transparency for voters’.  

Does dim categori ar wahân yn y ddeddfwriaeth etholiadol ynglŷn â rhoi gwybod am wariant ar ymgyrchu digidol. Mae hyn yn golygu bod rhaid rhoi gwybod am wariant ar ymgyrchu digidol o dan y categorïau sy'n bodoli eisoes.  Er enghraifft, byddai gwariant i gynyddu amlygrwydd hysbyseb ar-lein yn dod o dan hysbysebu.  Fe gydnabu'r rhan fwyaf o'r adborth fod y codau’n esbonio sut mae'r rheolau yn gymwys i weithgareddau digidol. 

Wrth inni ddrafftio’r codau, cafodd enghreifftiau o wahanol fathau o ymgyrchu digidol eu cynnwys er mwyn esbonio pa bryd ac o dan ba gategori y dylid rhoi gwybod amdanyn nhw. Sylwadau cymysg a ddaeth i law am ein hymagwedd yn hyn o beth.  Dywedodd rhai pobl y dylai enghreifftiau mwy penodol gael eu defnyddio. Cydnabu nifer tebyg o’r sylwadau fod angen inni ddefnyddio enghreifftiau mwy generig, er mwyn paratoi at y dyfodol. Dywedodd pobl hefyd y dylai'r codau ganolbwyntio i'r un graddau ar dechnegau ymgyrchu digidol a heb fod yn ddigidol. 

Rydym wedi cynnwys cyfeiriadau at ddadansoddi data a thrwyddedu ffotograffau, a hynny am fod yr adborth yn dweud bod y rhain yn berthnasol ac y dylid eu cynnwys.   Rydym hefyd wedi cynnwys enghreifftiau ychwanegol heblaw enghreifftiau digidol er mwyn adlewyrchu dulliau mwy traddodiadol o ymgyrchu sy’n dal i gael eu defnyddio mewn etholiadau. 

Mae’r codau’n egluro’n well beth sy’n gorfod cael ei gofnodi fel gwariant ymgeisydd neu wariant plaid.  Dim ond yn y cod ymgeiswyr y mae’r gyfraith yn caniatáu inni roi sylw i hyn.   

Roedd y rhan fwyaf o'r adborth yn gefnogol i’n nod o egluro’r hyn y dylid rhoi gwybod amdano fel gwariant ymgeisydd a gwariant plaid. Nododd y mwyafrif o'r ymatebion hefyd yr heriau ymarferol sy’n wynebu’r pleidiau wrth rannu gwariant.  Roedd sylwadau eraill yn ymwneud â’r egwyddor a fabwysiadwyd gennym. 

Yr egwyddor a fabwysiadwyd yw hyn: pan fo modd i’r ymgeisydd neu’r etholaeth gael eu hadnabod mae’n rhaid rhoi gwybod am y gwariant yn ffurflen yr ymgeisydd. 

Cawsom bedwar math o ymatebion ar yr egwyddor a ddefnyddiwyd: 

• y dylai’r egwyddor gael ei hymestyn i gynnwys mathau eraill o weithgaredd lle mae deunydd yn cael ei dargedu mewn etholaeth 

• gofyn am ragor o eglurhad ar sut mae'r rhaniad yn gweithio'n ymarferol a sut mae gwariant yn cael ei rannu ar draws nifer o ymgeiswyr ac etholiadau 

• y gallai’r egwyddor arwain at ddehongliad eang o’r hyn sy’n cyfrif fel gwariant ymgeisydd

• sut mae’r egwyddor yn gweithio gyda'r rheolau ar wariant tybiannol 

Mae'r codau wedi’u seilio ar y diffiniadau o wariant plaid a gwariant ymgeisydd sydd wedi’u nodi yn y gyfraith. Rydym yn fodlon bod ein gwaith drafftio yn y codau’n adlewyrchu hyn.  Allwn ni ddim ymestyn y diffiniadau hyn i gynnwys, er enghraifft, sut mae hysbysebion yn cael eu targedu. Er hynny, roeddem yn meddwl y byddai ychwanegu rhagor o enghreifftiau yn helpu eraill i ddeall ein safbwynt. Mae’r enghreifftiau ychwanegol yn dangos sut mae'r egwyddorion yn y cod yn gymwys i rannu gwariant mewn achosion gwahanol.

Yn y dyfodol byddwn yn ystyried darparu rhagor o ganllawiau ar sut i rannu gwariant ar draws nifer o ymgeiswyr ac etholiadau mewn canllawiau eraill y byddwn yn eu cynhyrchu. Mae’r nifer fawr o sefyllfaoedd posibl yn golygu nad yw'n bosibl ymdrin â phob un o'r rhain yn y codau hyn.   

Mae gwariant tybiannol yn digwydd pan fo nwyddau neu wasanaethau yn cael eu rhoi gan gefnogwyr i ymgeisydd neu blaid, tuag at eu hymgyrch, am ddim neu am gost is na’u gwerth masnachol. Mae gwerth llawn y gwariant tybiannol yn cyfrif tuag at y terfyn gwariant yn yr un modd â gwariant gwirioneddol ar yr ymgyrch. Yn ystod cyfarfodydd ag ymatebwyr fe lwyddon ni i roi eglurder ynghylch sut mae'r egwyddor o rannu gwariant yn gweithio gyda'r rheolau ar wariant tybiannol. 

Yn 2018, cafwyd achos troseddol ynghylch gwariant etholiad ymgeisydd yn ystod etholiad Seneddol y Deyrnas Unedig yn 2015. Yn ystod yr achos hwn, ym mis Gorffennaf 2018 ystyriodd y Goruchaf Lys y gyfraith ar wariant tybiannol.  

Cyfeiriodd rhai o'r ymatebwyr at ddyfarniad y Goruchaf Lys, gan ofidio ei fod wedi newid y dehongliad o sut mae gwariant tybiannol yn cael ei achosi. Rydym yn croesawu’r cyfle hwn i dawelu eu meddyliau nad yw hyn yn wir: wnaeth y dyfarniad ddim newid y gyfraith na chyflwyno unrhyw ofynion newydd ynghylch yr hyn y mae'n rhaid i ymgeiswyr ac asiantau roi gwybod amdano.

Eto i gyd, rydym wedi cynhyrchu canllawiau newydd ar wariant tybiannol er mwyn egluro ymhellach sut mae'r rheolau yn gweithio'n ymarferol. Ac er nad oes gennym bŵer i ychwanegu rhagor o eglurder i'r penderfyniad hwn yn y codau, rydym yn hyderus y bydd y codau’n helpu ymgeiswyr ac asiantau i ddeall pa gostau y mae angen iddynt roi gwybod amdanynt.   

Gofynnwyd i bobl ddweud a allai’r codau greu unrhyw ganlyniadau eraill o ran y rheolau ar wariant ymgeisydd a gwariant plaid. Cyfeiriodd nifer fach o ymatebion at y terfynau gwariant presennol ar etholiadau. Un sylw oedd bod y terfyn gwariant presennol yn rhy isel os byddai rhaid rhoi gwybod am fwy o fathau o wariant yn ffurflen yr ymgeisydd. Ar hyn o bryd, nid ydym yn credu y bydd y codau’n cael effaith fawr ar derfynau gwariant. Byddwn yn parhau i adolygu’r mater hwn.

Mae'r codau’n rhoi enghreifftiau o'r costau gorbenion sy’n gysylltiedig yn uniongyrchol ag ymgyrchu megis costau trydan, ffôn a llety.  

Mae’r gan y cod i ymgeiswyr bennawd ar wahân ar gyfer y mathau hyn o gostau. Y rheswm am hyn yw bod gan y gyfraith gategori penodol, o'r enw 'llety a gweinyddu'. 

Nid yw’r categori hwn i’w gael yn y gyfraith ar wariant plaid. Mae gorbenion yn ffurfio rhan o'r gwariant ym mhob categori yn y ddeddfwriaeth, ac mae'r codau’n adlewyrchu hyn. Er hynny, rydym yn cydnabod bod modd rhoi gwybod am y costau hyn fel un cyfandaliad. 

Cafwyd dau brif fath o adborth ynghylch gorbenion: pa gostau gorbenion a dylai gael eu cynnwys; a sut i ddosrannu'r costau hyn. Soniai’r rhan fwyaf o'r ymatebion am anawsterau ymarferol dosrannu costau gorbenion gan ofyn pam roedd rhai mathau o gostau gorbenion wedi’u cynnwys neu wedi’u heithrio.  

Cafodd y mathau o gostau gorbenion y buon ni’n eu defnyddio eu seilio ar y mathau o gostau y rhoddwyd gwybod amdanyn nhw mewn etholiadau a refferenda blaenorol.  Erbyn hyn, rydym wedi cynnwys ardrethi busnes yn y rhestr o eitemau a gynhwysir mewn gorbenion yn y ddau god. Rydym wedi’i gwneud yn gliriach yn y cod i bleidiau mai costau uwchlaw’r gorbenion arferol ar gyfer cyfnod yr ymgyrch y mae angen rhoi gwybod amdanynt. Rydym wedi cynnwys enghraifft i helpu i esbonio hyn. 

Mae’r codau’n nodi sut y dylid rhoi gwybod am gostau eitemau sy’n cael eu prynu a’u defnyddio mewn ar un etholiad a’u hailddefnyddio mewn etholiad arall. Ein safbwynt ni yw bod cost lawn eitemau a all gael eu hailddefnyddio mewn etholiad arall yn cyfrif tuag at y terfyn gwariant yn yr etholiad cyntaf lle maen nhw’n cael eu defnyddio. Mae’r safbwynt hwn wedi'i gynnwys yn ein canllawiau ers tro byd.  

Roedd hi’n ymddangos nad oedd rhai ymatebwyr o’r farn bod ailddefnyddio eitemau gan wahanol bobl, o dan rai amgylchiadau, yn gyfystyr â gwariant tybiannol mewn gwirionedd. Er enghraifft, os oes ymgeisydd yn defnyddio rhywbeth a ddefnyddiwyd gan ymgeisydd arall, mae hyn yn debygol o fod yn rhodd ac yn wariant tybiannol. Mae hyn yn wir hefyd pan fo plaid yn rhoi eitemau i ymgeisydd sydd wedi'u defnyddio mewn etholiadau blaenorol. 

Rydym yn cydnabod bod y rhan hon o'r cod yn rhoi rhywfaint o fantais i ymgeiswyr a fu'n sefyll mewn etholiadau blaenorol. Felly, rydym wedi gwneud yr egwyddor hon mor gul ag y bo modd. Rydym wedi ei chyfyngu i eitemau sydd mewn gwirionedd yn perthyn i ymgeiswyr ac rydym wedi eithrio gwariant tybiannol ac eitemau a gafodd eu llogi gan ymgeiswyr o’r blaen.  

Roedd y mwyafrif o’r ymatebwyr yn credu bod yr egwyddor hon yn fwy o broblem i bleidiau gwleidyddol sy'n prynu eitemau cyfalaf yn hytrach nag i ymgeiswyr. Buom yn trafod hyn yn ystod y cyfarfod bwrdd crwn gyda Phanel y Pleidiau. Dywedodd rhai o’r ymatebion y bydd plaid yn aml yn prynu eitemau cyfalaf o werth uchel yn ystod cyfnod ymgyrchu, er enghraifft fan neu system gyfrifiadur, gan fwriadu eu defnyddio mewn etholiadau yn y dyfodol. Dywedodd yr ymatebion hyn nad oedd yn ymddangos yn briodol bod cost lawn eitemau o'r fath yn cael eu cyfrif unwaith yn unig. 

Mewn ymateb i hyn aethom ati i ddiwygio geiriad y ddau god. Bellach, pan fo eitem yn cael ei phrynu a’i defnyddio at ddibenion heblaw ei defnyddio mewn etholiad, mae’r codau’n egluro bod rhaid rhoi gwybod am gost y gyfran sy’n cael ei defnyddio yn yr etholiad.  

Rydym hefyd wedi ychwanegu amryw o enghreifftiau i ddangos sut mae'r egwyddor hon yn gymwys i sefyllfaoedd gwahanol gan gynnwys eitemau corfforol a meddalwedd gyfrifiadur. 

Pan oedden ni wrthi’n drafftio’r codau yn gyntaf, roeddem am esbonio sut y dylid rhoi gwybod am wariant ar ddeunydd sy’n hybu aelodau adnabyddus o’r blaid. Roeddem yn meddwl am sefyllfaoedd, er enghraifft, lle mae deunydd sy'n cynnwys arweinydd y blaid yn cael ei ddosbarthu yn yr ardal y mae’n sefyll i gael ei ethol ynddi. Gallai’r un deunydd gael ei ddosbarthu hefyd y tu allan i’r etholaeth honno, i hybu’r blaid yn fwy cyffredinol.  Yn y codau roeddem yn defnyddio’r ymadrodd 'aelod amlwg o’r blaid' i gyfeirio at y math hwn o aelod o blaid.

Ein barn ni yw hyn: yn y mwyafrif o achosion lle mae deunydd sy'n cynnwys ‘aelod amlwg o blaid’ yn cael ei ddosbarthu y tu allan i'r ardal y mae’n sefyll ynddi, dylid rhoi gwybod am y gwariant yn ffurflen y blaid. Ond roeddem yn credu hefyd y dylai rhyw ran o gost y deunydd sy’n cael ei ddosbarthu yn yr etholaeth y mae’r aelod amlwg o’r blaid yn sefyll ynddi gael ei gosod yn ffurflen yr ymgeisydd.  

Rhoddodd y rhan fwyaf o'r adborth sylwadau ar yr ymadrodd 'aelod amlwg o’r blaid', a sut y gallai fod yn agored i ddehongliadau gwahanol. Gofynnodd pobl am eglurhad ar ystyr yr ymadrodd. Mae’n amlwg ei fod yn peri dryswch. Gan hynny, aethom ati i ailddrafftio’r geiriad i’w gwneud yn fwy eglur fod y rhan hon o'r codau’n ymdrin â sefyllfaoedd lle mae deunydd yn cael ei ddosbarthu y tu allan i etholaeth y mae’r person dan sylw yn sefyll ynddi. Cafodd enghreifftiau eu cynnwys hefyd i ddangos yr egwyddor. Mae'r enghreifftiau yn ymdrin â dosbarthu deunydd o'r fath yn gorfforol ac yn ddigidol.

Mae’r costau sydd i’w cynnwys wedi’u cyfyngu i gost dosbarthu’r deunydd yn yr etholaeth. Mae’n henghreifftiau ni’n cydnabod ei bod yn bosibl na fydd modd cyfrifo’r costau hyn ar gyfer deunydd digidol ac felly mae’n bosibl na fyddant yn ymddangos yn ffurflen yr ymgeisydd.

Nododd drafft ymgynghori y codau y gallai cost cyngor cyfreithiol gael ei chynnwys o dan y gwahanol gategorïau gwariant ymgyrchu yn y cod i ymgeiswyr a’r cod i bleidiau. Yn ystod cyfarfodydd gyda phleidiau cawsom adborth defnyddiol iawn ar hyn. Fe roddodd well dealltwriaeth inni o'r mathau o gostau cyfreithiol y gall pleidiau ac ymgeiswyr eu hysgwyddo. Esboniodd hefyd y math o ymgyfreitha y gall ymgeiswyr eu hwynebu, a pha mor aml. Roedd rhai ymatebwyr yn pryderu y gallai cyfeirio at gostau cyfreithiol yn y codau hybu ymgyfreitha. Gallai hynny gael ei ddefnyddio fel ffordd i ddihysbyddu terfyn gwariant gwrthwynebydd. Nid ydym am hybu’r math hwn o ymgyfreitha, ac rydym wedi ailddrafftio’r rhan hon o'r codau i gydnabod na fydd cost cyngor cyfreithiol yn dreuliau etholiad ran amlaf, ond y gall fod rhai amgylchiadau lle y gallai fod.

Fe ddefnyddion ni ragymadrodd y codau i egluro eu diben a’u cefndir cyfreithiol. Dywedodd rhai pobl fod y geiriad technegol a’r cyfeiriadau cyfreithiol yn anodd eu deall. Roedd pobl hefyd am gael rhagor o wybodaeth am sut roedd y codau’n wahanol i fathau eraill o ganllawiau rydym yn eu cyhoeddi.

Mae'r codau’n rhoi canllawiau manwl ar y mathau o wariant y mae’n rhaid rhoi gwybod amdanyn nhw mewn ffurflenni gwariant. Maent yn gwneud hyn drwy restru’r hyn y dylid rhoi gwybod amdano o dan bob math o draul. Ar ôl cael eu cymeradwyo, bydd y codau’n rhan o'r gyfraith. Rhaid i ymgeiswyr a phleidiau roi sylw iddynt. Os caiff person ei gyhuddo o dorri'r gyfraith ar wariant ymgyrch, a’i fod yn gallu dangos ei fod wedi dilyn y cod, bydd hynny’n amddiffyniad mewn unrhyw achos llys. Yn hyn o beth, maen nhw’n wahanol i ganllawiau eraill sy’n cael eu cynhyrchu gennym.  

Rydym wedi newid rhagymadrodd y codau i egluro sut maen nhw’n wahanol i'r canllawiau eraill rydym yn eu cyhoeddi. Bu’n rhaid inni gadw rhywfaint o'r iaith dechnegol er mwyn adlewyrchu natur gyfreithiol y codau a'r ffaith y byddan nhw’n cael eu gosod gerbron y Senedd. Ategir y codau gan ganllawiau eraill rydym yn eu cyhoeddi, sy'n nodi’r rheolau sy'n gymwys ym mhob etholiad.

Mae’r Cod ymarfer ar wariant ymgeiswyr yn gymwys i’r etholiadau a ganlyn:

• Etholiadau cyffredinol Senedd y Deyrnas Unedig
• Etholiadau Cynulliad Gogledd Iwerddon
• Etholiadau Meiri Awdurdodau Cyfun
• Etholiadau Awdurdod Llundain Fwyaf
• Etholiadau meiri yn Lloegr
• Etholiadau lleol yn Lloegr 
• Is-etholiadau mewn unrhyw un neu ragor o’r uchod

Mae’r Cod ymarfer ar dreuliau pleidiau gwleidyddol yn gymwys yn yr etholiadau a ganlyn:

• Etholiadau cyffredinol Senedd y Deyrnas Unedig
• Etholiadau Cynulliad Gogledd Iwerddon

Mae gwariant pleidiau gwleidyddol yn cael ei reoleiddio hefyd mewn perthynas ag etholiadau eraill sy’n digwydd yr un pryd â’r categorïau etholiad uchod. 

Pan fo cyfnod a reoleiddir mewn grym ar gyfer un o etholiadau cyffredinol Senedd y Deyrnas Unedig, etholiadau perthnasol yw:

• Etholiadau Meiri Awdurdodau Cyfun
• Etholiadau Awdurdod Llundain Fwyaf
• Etholiadau meiri yn Lloegr
• Etholiadau Comisiynwyr Heddlu a Throseddu
• Etholiadau lleol yn Lloegr 
• Etholiadau lleol yn yr Alban
• Etholiadau lleol yng Nghymru
• Etholiadau lleol yng Ngogledd Iwerddon
• Unrhyw is-etholiad

Pan fo cyfnod a reoleiddir mewn grym ar gyfer un o etholiadau Cynulliad Gogledd Iwerddon, mae etholiadau lleol yng Ngogledd Iwerddon yn etholiadau perthnasol. 

Pan fo cyfnod a reoleiddir ar y cyd ar waith o dan Ran III o Atodlen 9 i Ddeddf Pleidiau Gwleidyddol, Etholiadau a Refferenda 2000, mae etholiadau i’r canlynol yn berthnasol hefyd:

• Cynulliad Cenedlaethol Cymru
• Senedd yr Alban
   

Cawsom 42 o ymatebion i’r ymgynghoriad. Roed dyr ymatebwyr yn cynnwys:

• Cynrychiolwyr pleidiau gwleidyddol (22)
• Aelodau Seneddol (9)
• Eraill (11)

Eraill: cynrychiolwyr llywodraeth leol a’r llywodraethau datganoledig, Gweinyddwyr Etholiadol, academyddion, sefydliadau polisi a Swyddfa’r Comisiynydd Gwybodaeth