Codau Ymarfer ar wariant ymgeiswyr a phleidiau gwleidyddol mewn etholiadau i Gynulliad Cenedlaethol Cymru: ymgynghoriad

Mae deddfwriaeth etholiadau yn ein galluogi'r Comisiwn i baratoi Codau Ymarfer ynghylch gwariant etholiadol ar gyfer pleidiau gwleidyddol ac ymgeiswyr. Mae Cod Ymarfer yn ddogfen statudol sy'n darparu arweiniad ymarferol manwl ar sut i gydymffurfio â rhwymedigaethau cyfreithiol.

Ein hamcanion wrth baratoi'r Codau yw:

• i roi canllawiau clir i ymgeiswyr, eu hasiantiaid a phleidiau gwleidyddol ynghylch pa eitemau o wariant sy'n cyfrif tuag at derfynnau gwariant ac sydd angen eu hadrodd.
• I roi eglurder i bleidiau gwleidyddol ac ymgeiswyr ynghylch pryd dylai gwariant (gan gynnwys gwariant tybiannol) gael ei gynnwys mewn cofnod gwariant ymgeisydd, a phryd ddylai fod mewn cofnod gwariant plaid.
• I sicrhau bod eglurder a chysondeb wrth adrodd gwariant, yn ogystal ag ymgyrchu digidol gan bleidiau gwleidyddol ac ymgeiswyr.

Mae'r Codau'n nodi'r hyn sydd wedi'i gynnwys yn y categorïau gwariant ar gyfer etholiadau sydd wedi'u rhestru yn y ddeddfwriaeth. Mae'r Codau hefyd yn caniatáu inni roi arweiniad ar yr achosion a'r amgylchiadau pan fydd gwariant yn cael ei ystyried at ddibenion etholiad ymgeisydd.

Bydd y Codau hyn, unwaith y byddant wedi'u cwblhau, yn cael eu cyflwyno i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol i'w cymeradwyo (gydag addasiad neu heb addasiad), cyn eu gosod gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru i'w cymeradwyo. Bydd y Codau hyn yn berthnasol i etholiadau Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Pan fyddant yn weithredol, bydd yn rhaid i bleidiau gwleidyddol, ymgeiswyr ac asiantiaid lynu wrth y Codau wrth iddynt drefnu eu hymgyrchoedd a chwblhau eu cofnodion gwariant ar ôl etholiad. Bydd dilyn y Codau yn rhoi amddiffyniad statudol i bleidiau ac ymgeiswyr.

Rydym wedi drafftio ac ymgynghori o'r blaen ar Godau Ymarfer ar gyfer etholiadau sy'n dod o fewn cylch gwaith Senedd y DU. Mae'r Coday hyn wedi cael eu cyflwyno i'r Gweinidog dros Swyddfa'r Cabinet i'w cymeradwyo a'u gosod gerbron Senedd y DU.

Mae gan Senedd yr Alban gyfrifoldeb am y gyfraith ar etholiadau Seneddol yr Alban a llywodraeth leol yr Alban, a byddai angen Codau ar wahân ar gyfer yr etholiadau hynny. Yn dibynnu ar Fesur Etholiadau (Diwygio) yr Alban, bydd y Comisiwn Etholiadol yn drafftio codau ar gyfer etholiadau i Senedd yr Alban a byddwn yn ymgynghori ar y rheini ar wahân.

Byddem yn croesawu barn ar ymgeiswyr a phleidiau gwleidyddol yr Alban ar y Codau drafft ar gyfer etholiadau Cynulliad Cenedlaethol Cymru. O ystyried y

tebygrwydd rhwng etholiadau i'r ddwy ddeddfwrfa byddem yn gweld unrhyw adborth gan randdeiliaid yr Alban cyn unrhyw ddatblygiad o godau'r Alban yn werthfawr.

Y Comisiwn Etholiadol yw'r corff annibynnol sy'n goruchwylio etholiadau a rheoleiddio cyllid gwleidyddol yn y DU. Rydym yn gweithio i hyrwyddo hyder y cyhoedd yn y broses ddemocrataidd a sicrhau ei hygrededd.

Codau ymarfer ar gyfer etholiadau Cynulliad Cenedlaethol Cymru

Mae gan y Comisiwn y pŵer o dan Atodlen 8, paragraff 3 Deddf Partïon Gwleidyddol, Etholiadau a Refferenda (PPERA) 2000, i baratoi Cod ar gyfer pleidiau gwleidyddol ar yr hyn sy'n gwneud ac nad yw'n dod yn Rhan 1 o'r Atodlen honno.

Mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu diwygio Gorchymyn Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Cynrychiolaeth y Bobl) 2007, er mwyn rhoi pŵer ffurfiol i'r Comisiwn ddrafftio Cod Ymarfer ar gyfer ymgeiswyr.

Pwrpas yr ymgynghoriad hwn yw derbyn adborth i sicrhau bod ein nodau'n cael eu cyflawni wrth wneud y Codau mor glir a chynhwysfawr â phosibl, a hyrwyddo cysondeb wrth adrodd. Fel rhan o'r gwaith hwn byddwn yn ymgynghori â'r Llywodraeth, pleidiau gwleidyddol a rhanddeiliaid eraill o bob rhan o'r gymuned etholiadol.

Unwaith y bydd y broses ymgynghori wedi'i chwblhau ac wedi gwneud unrhyw newidiadau angenrheidiol i'r Codau, fe'u cyflwynir i'r Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol, ac yna fe'u gosodir gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru.

Ni fydd y Codau yr ydym yn ymgynghori arnynt ar hyn o bryd ar gyfer etholiadau Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn berthnasol i etholiadau eraill.

Rydym yn ymgynghori ar y Codau hyn nawr i sicrhau y gall y Cod Ymarfer ar gyfer y pleidiau a'r ymgeiswyr fod mewn grym ar gyfer etholiadau Cynulliad Cenedlaethol Cymru ym mis Mai 2021.

Codau Ymarfer ac ymgynghoriadau eraill

Fe wnaethom baratoi Codau Ymarfer ar gyfer pleidiau ac ymgeiswyr ar gyfer etholiadau Seneddol y DU ac etholiadau eraill sy'n dod o dan gylch gwaith Senedd y DU. Gwnaethom ymgynghori ar y Codau hyn, cyhoeddi ein hymateb i'r ymgynghoriad hwnnw a chyflwyno'r codau i'r Gweinidog Cyfansoddiad ym mis Gorffennaf 2019. Bydd Codau'r DU hyn yn berthnasol i etholiadau Seneddol y DU, Cynulliad Gogledd Iwerddon, etholiadau lleol yn Lloegr ac i etholiadau eraill mewn rhai amgylchiadau.

Dadansoddwyd ymatebion a dderbyniwyd yn ystod ymgynghoriad Codau'r DU ac ymgorfforwyd sawl awgrym i fersiwn derfynol y Codau. Roedd hyn yn cynnwys adborth ar: dryloywder gwariant ar ymgyrchu digidol; costau eitemau a ddefnyddir mewn sawl etholiad a thrin gorbenion.

Adlewyrchwyd yr adborth hwn yng Nghodau etholiadau Cynulliad Cenedlaethol Cymru, ac oherwydd natur dameidiog cyfraith etholiadol, gobeithiwn y bydd hyn yn darparu rhywfaint o gysondeb i bleidiau ac ymgeiswyr ar draws yr amrywiol Godau y byddwn wedi'u gwneud.

Sut mae gwariant etholiad yn gweithio

Mae gwariant gan bleidiau ac ymgeiswyr yn y cyfnod cyn etholiadau yn cael ei reoleiddio. Mae'r gyfraith yn gosod cyfyngiadau ar wahân ar faint y gall ymgeiswyr a phleidiau eu gwario ar ymgyrchu. Mae yna hefyd reolaethau ar bwy all wario a'u talu i sicrhau bod gwariant etholiad o fewn y terfynau cyfreithiol.

Gall ymgeiswyr yn etholiad Cynulliad Cenedlaethol Cymru sefyll fel ymgeisydd mewn etholaeth, neu fel ymgeisydd ar restr ranbarthol, neu gallant wneud y ddau os yw'r etholaeth wedi'i lleoli yn y rhanbarth lle maent yn sefyll. Gelwir ymgeiswyr sy'n sefyll mewn etholaeth ac ar restr ranbarthol yn ymgeiswyr deuol.

Mae gwariant ymgyrchoedd sy'n hyrwyddo ymgeiswyr y rhestr ranbarthol yn cyfrif tuag at derfyn gwariant ymgyrch plaid ac mae'n rhaid ei adrodd yn ffurflen y blaid. Mae gwariant sydd yn hyrwyddo ymgeisydd yr etholaeth yn cyfrif tuag at terfyn ymgeisydd ar wahân.

Efallai y bydd rhai achosion lle mae deunydd ymgyrchu yn hyrwyddo ymgeiswyr y rhestr ranbarthol ac ymgeisydd etholaethol. Yn yr achosion hyn, efallai y bydd angen rhannu gwariant ymgyrchu rhwng dychweliad yr ymgeisydd a dychweliad y blaid.

Weithiau bydd ymgeiswyr yn defnyddio eitemau y mae eu cefnogwyr (fel eu plaid neu ymgyrchydd nad ydynt yn bleidiau) wedi'u trosglwyddo neu ar gael iddynt am lai na gwerth y farchnad. Mae'r gyfraith yn ei gwneud yn ofynnol i swm gael ei drin fel gwariant gan yr ymgeisydd. Gelwir hyn yn wariant tybiannol. Rhaid cynnwys gwariant tybiannol ymgeisydd yn ei ffurflen wariant. Mae rheol debyg yn berthnasol i bartïon. Rhaid rhoi gwybod am wariant tybiannol plaid yn ffurflen y blaid.

Mae'n ofynnol i bleidiau ac ymgeiswyr adrodd ar wariant o fewn rhai categorïau. Mae'r categorïau hyn wedi'u nodi yn y ddeddfwriaeth. Mae rhai o'r categorïau ar gyfer pleidiau ac ymgeiswyr yr un peth ac mae rhai yn wahanol. Er enghraifft, mae'r ddwy set o reolau yn cynnwys categorïau o'r enw 'hysbysebu' a 'deunydd digymell'. Fodd bynnag, mae gan y rheolau ar gyfer pleidiau gwleidyddol gategorïau ychwanegol ar gyfer 'darllediadau gwleidyddol' a 'maniffestos'.

Beth mae'r Codau yn eu gwneud

Mae'r Codau yn gosod beth ddylid cynnwys ym mhob categori o wariant, yn ogystal â beth na ddylid ei gynnwys. Bwriad y Codau yw rhoi esiamplau enghreifftiol yn hytrach na rhestr gynhwysfawr.

Yn benodol, mae'r Codau'n ceisio mynd i'r afael â:

• yr amgylchiadau pan ddylai rhywbeth fod mewn ffurflen ymgeisydd a phryd y dylai plaid wleidyddol roi gwybod am rywbeth;
• sut i gyfrif am wariant sy'n hyrwyddo ymgeiswyr deuol (ymgeisydd sy'n sefyll mewn etholaeth ac mewn rhanbarth etholiadol).

Pam rydyn ni yn llunio'r Codau

Wrth ysgrifennu'r Codau hyn rydym wedi tynnu ar ein profiad o reoleiddio etholiadau ac adolygu enillion gwariant. Fe wnaethon ni ddysgu llawer o'r adborth a gawsom ar Godau'r DU. Fe wnaethon ni ofyn i bartïon am eu profiadau ac ymgorffori eu barn. Rydym am gasglu mwy o adborth trwy'r ymgynghoriad hwn.

Nod y Codau yw sicrhau bod y rheolau mor eglur a chynhwysfawr â phosibl. Dylai hyn ei gwneud hi'n haws i ymgeiswyr a phleidiau gydymffurfio â'r gyfraith. Bydd hyn yn gwella tryloywder, tegwch a chysondeb, ac felly'n gwella hyder y cyhoedd ac ymgyrchwyr. Er enghraifft:

• Bydd y Codau yn hyrwyddo cysondeb wrth adrodd, fel bod pawb yn gwybod beth i'w ddisgwyl mewn enillion gwariant ymgeisydd neu blaid. Dylai partïon ac ymgeiswyr ei chael yn haws cydymffurfio â'r gyfraith a dylai hyn ei gwneud hi'n haws i bobl gymharu enillion a gwariant, a gwirio bod y rheolau yn cael eu dilyn. Yn ei dro, bydd hyn yn cynyddu tryloywder gwariant etholiadau.
• O ystyried y sylwebaeth ynghylch gwariant ar ymgyrchu digidol mewn etholiadau, mae'r Codau yn un ffordd y gallwn fod yn glir lle dylid rhoi gwybod am arian a wariwyd ar ymgyrchu digidol mewn etholiadau.

Gan fod y rhain yn Godau statudol ar ôl cael eu cymeradwyo gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru, byddant yn creu fframwaith y gellir ei orfodi o sut y bydd cyfraith gwariant etholiadol yn cael ei chymhwyso. Mae hyn yn cryfhau'r fframwaith rheoleiddio o wariant mewn etholiadau.

Rydym eisiau eich barn ynghylch a ydym wedi cyflawni ein nodau penodol. Atebwch y cwestiynau isod yn eich ymateb ymgynghori. Mae croeso i chi anfon unrhyw sylwadau sydd gennych y tu allan i'r cwestiynau a ofynnwyd gennym.

Iaith y Codau

Mae'r Codau yn ddarn o ganllawiau statudol. Byddant yn cael eu gosod gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Mae hyn yn golygu bod angen i ni ddefnyddio iaith ffurfiol. Fodd bynnag, rydym hefyd eisiau i'r Codau fod yn hawdd eu darllen a'u deall.

Penderfynu ble i gyfrif am eitem o wariant

Beth yw gwariant ymgeiswyr a beth yw gwariant plaid?

Bwriad Codau y plaid wleidyddol ac ymgeisydd yw rhoi arweiniad clir ynghylch yr hyn a ddylai fod mewn ffurflen gwariant ymgeisydd a beth ddylai fod mewn ffurflen gwariant plaid.

Mae'r Cod ymgeisydd yn esbonio pryd mae rhywbeth yn wario ymgeiswyr. Gallwch ddod o hyd i'r adran hon ar dudalennau 9-10 o'r Cod ymgeisydd o dan y pennawd, “Pryd fydd treuliau'n cael eu hystyried fel rhai a ysgwyddwyd at ddibenion etholiad ymgeisydd?”

Bydd hyn yn helpu'r ymgeisydd a'i asiant i wybod beth yw gwariant ymgeiswyr. Bydd hefyd yn helpu partïon i wybod beth nad yw'n wariant ar ymgeiswyr a sydd angen ei nodi fel gwariant plaid. Bydd hyn yn cynnwys unrhyw wariant gan y blaid i hyrwyddo ymgeiswyr rhestrau plaid rhanbarthol.

Mewn etholiadau Cynulliad Cenedlaethol Cymru, bydd rhai deunyddiau ymgyrchu yn annog pleidleiswyr i bleidleisio dros ymgeisydd etholaethol, ac i bleidleisio dros blaid wleidyddol yn yr etholiadau rhanbarthol gan ddefnyddio eu hail bleidlais.

Felly, er y gellir ystyried bod rhywfaint o weithgaredd ymgyrchu yn cael ei ddefnyddio'n gyfan gwbl at ddibenion etholiad yr ymgeisydd mewn etholaeth, mewn amgylchiadau eraill bydd angen rhannu costau deunydd ymgyrchu rhwng yr ymgeisydd a'r blaid. Bydd y Codau yn darparu arweiniad ar pryd i ddosrannu costau rhwng y ddau enillion gwariant.

O dan ein pwerau i ddrafftio Codau Ymarfer, rydym yn gyfyngedig yn yr hyn y gallwn ei gynnwys yn y Codau ynghylch rhannu gwariant rhwng yr ymgeisydd a'r blaid. Byddwn yn darparu arweiniad pellach ar sut i rannu gwariant ochr yn ochr â'r Codau.

Mae'r Cod ymgeisydd hefyd yn esbonio sut i gyfrif am wariant sy'n hyrwyddo ymgeiswyr deuol (lle mae ymgeisydd yn sefyll mewn etholaeth ac ar restr plaid ranbarthol).

Enghreifftiau yn y Cod

Ar hyn o bryd mae'r Codau'n cynnwys enghreifftiau penodol at ddibenion darlunio. Mae'r rhain i'w gweld yn y blychau ar dudalennau 10 i 11. Felly gallwn ni gadw'r rhain yn gyfoes ag, er enghraifft, ddatblygiadau technolegol a newidiadau i'r ffordd y mae ymgeiswyr a phleidiau'n ymgyrchu, nid yw'r blychau enghreifftiol yn rhan o'r Cod.

Ar hyn o bryd mae'r enghreifftiau wedi'u cynnwys yng nghorff y Codau ac, o'r herwydd, er mwyn iddynt gael eu diweddaru, byddai angen i'r Codau fynd yn ôl trwy broses gymeradwyo Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Felly bydd yr enghreifftiau yn debygol o aros yn sefydlog, ac ni fydd modd eu diweddaru dros amser. Fel arall, gallem gael gwared ar y blychau enghreifftiau a'u rhoi mewn canllawiau ategol yn lle, sy'n golygu y gellir eu diweddaru'n haws yn ôl yr angen.

Rydym yn bwriadu y bydd y testun yn y Codau, hyd yn oed heb y blychau enghreifftiol, yn rhoi arweiniad clir ar sut i drin gwahanol fathau o wariant.

Sylwadau pellach

Rydym yn croesawu unrhyw sylwadau pellach a allai fod gennych mewn perthynas â'r Codau.