Ar 23 Mai 2019 pleidleisiodd pobl ledled y DU mewn etholiadau i Senedd Ewrop, a oedd wedi'u hamserlennu o hyd o dan y gyfraith ond na ddisgwyliwyd iddynt gael eu cynnal. I bobl yng Ngogledd Iwerddon a rhannau o Loegr, cynhaliwyd y bleidlais hon yn fuan ar ôl etholiadau lleol a gynhaliwyd ar 2 Mai. 

Er mwyn sicrhau bod modd ymddiried yng nghanlyniadau etholiad, mae angen bod y cyhoedd yn hyderus yn y ffordd y caiff yr etholiad ei weinyddu. Yn ôl ein hymchwil gyda'r cyhoedd, roedd mwyafrif o bobl yn teimlo'n hyderus bod yr etholiadau ym mis Mai 2019 wedi cael eu rhedeg yn dda, ac roedd y rhan fwyaf o bleidleiswyr yn fodlon ar y broses bleidleisio. Ond, ar y cyfan, roedd lefelau hyder yn etholiadau Senedd Ewrop a'r etholiadau llywodraeth leol yn Lloegr yn is o gymharu ag etholiadau eraill a gynhaliwyd yn ddiweddar. 
 

Crynodeb

Effaith ar hyder yn yr etholiadau

Ymhlith y materion mwyaf nodedig ac anffodus a effeithiodd ar hyder pobl yn yr etholiadau roedd y problemau a wynebwyd gan rai dinasyddion o aelod-wladwriaethau eraill yr UE sy'n byw yn y DU a oedd yn awyddus i bleidleisio yn etholiadau Senedd Ewrop yn y DU. 

Gwnaethom dynnu sylw'r llywodraeth at anawsterau tebyg ar ôl etholiadau Senedd Ewrop yn 2014 a gwnaethpwyd argymhellion ar gyfer newid. Mae'n annerbyniol bod pobl sydd â hawl i bleidleisio wedi cael eu rhwystro rhag gwneud hynny, ac mae'n destun gofid mawr nad aeth llywodraeth y DU i'r afael â'r sefyllfa hon a'i datrys. 

Er mwyn cyflwyno unrhyw newidiadau i'r broses, byddai'r Llywodraeth wedi gorfod cyflwyno deddfwriaeth, ond ni chafodd y gyfraith ei newid cyn etholiad 2019. Gwnaed y sefyllfa'n waeth hefyd am na wnaeth y llywodraeth gadarnhau'r sefyllfa o ran cynnal yr etholiadau hyn ym mis Mai 2019 tan yn hwyr iawn. O ganlyniad, nid oedd Swyddogion Cofrestru Etholiadol wedi anfon ffurflenni datganiad at ddinasyddion yr UE yn y misoedd cyn yr etholiad, fel y byddai wedi digwydd fel arfer.

Cysylltodd etholwyr tramor â ni hefyd yn ystod ac ar ôl etholiadau Senedd Ewrop i fynegi pryder ynghylch y ffaith nad oeddent wedi gallu dychwelyd eu pleidleisiau post mewn pryd i gael eu cyfrif.

Nid yw hyn yn fater newydd ac, unwaith eto, nid yw llywodraethauyu DU wedi mynd i'r afael â'r broblem hon drwy gyflwyno newidiadau i'r gyfraith. O ganlyniad, mae llawer o ddinasyddion y DU sy'n byw dramor ac sydd â'r hawl i bleidleisio yn cael eu hamddifadu o'r cyfle i bleidleisio mewn ffordd sy'n rhesymol ymarferol. 

Byddwn yn parhau i annog y Llywodraeth i fynd ati i gyflwyno ffyrdd newydd o wella mynediad i'r broses bleidleisio ar gyfer etholwyr tramor, fel y gwnaed mewn ffordd hwylus a llwyddiannus mewn democratiaethau tebyg eraill. 

Ymgyrchu digidol 

Parhaodd pleidleiswyr i gael gwybodaeth am ymgyrchoedd etholiadol drwy gyfrwng amrywiaeth o ffynonellau, ac roedd y cyfryngau cymdeithasol ac ymgyrchoedd eraill ar-lein yn ffynhonnell wybodaeth sylweddol ar gyfer y sawl a oedd yn pleidleisio yn etholiadau mis Mai 2019.

Cymerodd y llwyfannau cyfryngau cymdeithasol mwyaf gamau i wella tryloywder ynghylch hysbysebu gwleidyddol ar gyfer eu defnyddwyr. Nawr, mae angen i lywodraethau'r DU fynd ati fel mater o frys i gyflwyno deddfwriaeth a fyddai'n ei gwneud yn ofynnol i ymgyrchwyr gynnwys argraffnodau ar eu deunydd ymgyrchu digidol er mwyn dangos pwy sydd wedi'i ddosbarthu. 

Rydym hefyd am weld cwmnïau cyfryngau cymdeithasol yn parhau i ddatblygu eu polisiau ar hysbysebu gwleidyddol a'u llyfrgelloedd er mwyn sicrhau eu bod ar waith ar gyfer y gyfres nesaf o etholiadau cenedlaethol neu unrhyw refferenda eraill yn y DU. Mae hyn hefyd yn ei gwneud hi'n ofynnol i ni gyflwyno rheolau rheoleiddiol newydd er mwyn sicrhau bod etholiadau yn cael eu harolygu a'u rheoli'n briodol.

Mae angen i gyfraith etholiadol gael ei diweddaru

Nid materion newydd mo llawer o'r rheini a amlygir yn ein hadroddiad, ac rydym wedi dweud ers cryn amser bod methiant llywodraethau a seneddau i gynnal a diweddaru cyfraith etholiadol yn gywir, ac i fynd i'r afael â'r pwysau ar awdurdodau lleol, wedi datblygu risgiau sylweddol ar gyfer etholiadau sy'n cael eu rhedeg yn dda. 

Dengys etholiadau 2019 fod cyfraith etholiadol yn gynyddol gymhleth a hen ffasiwn ac yn peri risgiau gwirioneddol i bleidleiswyr, ymgeiswyr ac ymgyrchwyr, a gweinyddwyr etholiadol.  

Unwaith eto, dangosodd yr anawsterau a wynebwyd gan rai o ddinasyddion yr UE yn y DU a dinasyddion Prydeinig a oedd yn byw dramor adeg etholiadau Senedd Ewrop ym mis Mai 2019, sut y gall methiant llywodraethau i weithredu ar argymhellion i flaenoriaethu buddiannau pleidleiswyr effeithio ar etholiadau. 

Cynnal etholiadau sy'n cael eu rhedeg yn dda 

Mae gwaith gweinyddu etholiadol effeithiol sy'n rhoi hyder i bleidleiswyr yn dibynnu ar waith cynllunio a rheoli da gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol a Swyddogion Canlyniadau. 

Bydd angen i Swyddogion Canlyniadau a Swyddogion Cofrestru Etholiadol fod yn barod bob amser i ymateb i ddatblygiadau gwleidyddol annisgwyl, ond dylai llywodraethau sicrhau bod eu penderfyniadau hwythau hefyd yn ategu gwaith cynllunio wrth gefn effeithiol. 

Byddwn yn parhau i bwysleisio'n gryf fod angen i lywodraethau sicrhau eglurder ynghylch y fframwaith cyfreithiol ar gyfer etholiadau o leiaf chwe mis cyn bod angen i Swyddogion Cofrestru Etholiadol a Swyddogion Canlyniadau gyflawni prosesau statudol. 

O ystyried hyn oll, mae'n glod enfawr i'r Swyddogion Canlyniadau a staff etholiadol eraill ledled y wlad eu bod wedi cyflawni'r hyn a wnaethant o dan yr amgylchiadau: etholiadau a gafodd eu rhedeg yn dda ar y cyfan yn wyneb heriau sylweddol. 

Byddwn yn parhau i weithio gyda'r gymuned etholiadol i ystyried beth arall y gellir ei wneud o fewn y fframwaith presennol i fynd i'r afael â'r heriau sy'n gysylltiedig â gwydnwch a chapasiti mewn gwasanaethau etholiadol lleol. 
 

Profiad pleidleiswyr

Er mwyn sicrhau bod modd ymddiried yng nghanlyniadau etholiad, mae angen bod y cyhoedd yn hyderus yn y ffordd y caiff yr etholiad ei weinyddu. Nod y gwaith ymchwil a wneir gennym gyda'r cyhoedd ar ôl etholiadau yw deall faint o hyder sydd gan bobl yn y ffordd y caiff etholiadau eu cynnal, a pha mor fodlon ydynt ar y broses bleidleisio bresennol. 

Pan ofynnwyd iddynt fel rhan o'n gwaith ymchwil, dywedodd y rhan fwyaf o bobl eu bod yn hyderus bod yr etholiadau ym mis Mai 2019 wedi cael eu rhedeg yn dda

Nododd cyfran ychydig yn llai (62%) eu bod yn hyderus bod yr etholiadau i Senedd Ewrop a gynhaliwyd ym mis Mai 2019 wedi cael eu rhedeg yn dda, o gymharu ag ychydig o dan ddwy o bob tair (64%) o bobl yn Lloegr a ddywedodd fod yr etholiadau llywodraeth leol wedi cael eu rhedeg yn dda, yn eu barn nhw. 

Yng Ngogledd Iwerddon, dywedodd tri chwarter o bobl fod yr etholiadau llywodraeth leol a gynhaliwyd yno wedi cael eu rhedeg yn dda, yn eu barn nhw.

Siart 1: Hyder bod etholiadau wedi cael eu rhedeg yn dda, 2014-19

O ran pob etholiad, roedd y bobl a bleidleisiodd yn fwy tebygol o ddweud eu bod yn hyderus bod yr etholiadau wedi cael eu rhedeg yn dda o gymharu â'r rheini na wnaethant bleidleisio. 

Roedd lefelau hyder yn is yn dilyn yr etholiadau ym mis Mai 2019 o gymharu â blynyddoedd blaenorol, gan gynnwys pan fo etholiadau wedi'u galw ar fyr rybudd (er enghraifft, etholiadau cyffredinol Cynulliad Gogledd Iwerddon a Senedd y DU yn 2017).  

Nododd mwy nag un o bob pump (22%) o'r bobl y gofynnwyd iddynt nad oeddent yn hyderus bod etholiadau Senedd Ewrop wedi cael eu rhedeg yn dda. Y rheswm mwyaf cyffredin a nodwyd (gan 57% o'r rheini a ddywedodd nad oeddent yn hyderus bod yr etholiadau wedi cael eu rhedeg yn dda) oedd nad oedd rhai pobl wedi cael y cyfle i bleidleisio neu eu bod wedi'u hamddifadu o'r cyfle hwnnw.

Dim ond 7% o bobl a nododd hyn mewn perthynas â'r etholiadau lleol yn Lloegr, a 16% mewn perthynas â'r etholiadau lleol yng Ngogledd Iwerddon. 

Soniodd tua dau o bob pump (42%) o'r rheini nad oeddent yn hyderus bod etholiadau Senedd Ewrop yn cael eu rhedeg yn dda fod rhai pobl yn cael anawsterau wrth gofrestru i bleidleisio. 

Unwaith eto, dim ond 7% o'r rheini nad oeddent yn hyderus bod yr etholiadau wedi cael eu rhedeg yn dda soniodd am hyn mewn perthynas â'r etholiadau lleol yn Lloegr a Gogledd Iwerddon. 

Hefyd, nododd y rhan fwyaf o'r bobl a bleidleisiodd yn yr etholiadau ym mis Mai 2019 eu bod yn fodlon ar y broses bleidleisio: 

  • 85% o'r sawl a bleidleisiodd yn etholiadau Senedd Ewrop
  • 91% o'r sawl a bleidleisiodd yn yr etholiadau lleol yn Lloegr
  • 95% o'r sawl a bleidleisiodd yn yr etholiadau lleol yng Ngogledd Iwerddon

Rhoddodd pleidleiswyr yr un rhesymau dros eu hanfodlonrwydd a pham nad oeddent yn hyderus bod yr etholiadau wedi cael eu rhedeg yn dda. 

Gall dinasyddion o Aelod-wladwriaethau'r UE sy'n byw yn y DU ddewis bwrw eu pleidlais yn etholiadau Senedd Ewrop a gynhelir yma, yn hytrach nag yn y wladwriaeth lle maent yn ddinasyddion. 

Os yw'n well ganddynt fwrw eu pleidlais yma, mae angen iddynt sicrhau yn gyntaf eu bod ar y gofrestr i bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol yn y DU. Mae angen iddynt hefyd gwblhau a chyflwyno datganiad ychwanegol (nid oes angen i ddinasyddion Gweriniaeth Iwerddon, Cyprus na Malta gwblhau'r datganiad hwn).  Mae angen iddynt wneud hyn er mwyn nodi na fyddant yn pleidleisio yn yr un etholiad mewn gwlad arall. 

Yn ystod yr wythnosau a arweiniodd at yr etholiad ym mis Mai 2019, mynegwyd pryderon sylweddol gan ac ar ran rhai dinasyddion yr UE yn y DU, a ddywedodd eu bod wedi cael anhawster cyflwyno eu datganiad cyn y dyddiad cau cyfreithiol ar 7 Mai 2019. 

Yn y pen draw, golygai hyn nad oedd rhai pobl a oedd â'r hawl i bleidleisio ac a oedd yn awyddus i bleidleisio yn etholiadau Senedd Ewrop yn y DU wedi gallu gwneud hynny. Mae hyn yn annerbyniol mewn democratiaeth fodern. Roedd llawer ohonynt, a hynny'n gywir ddigon, yn teimlo'n rhwystredig, yn siomedig ac yn ddig ynghylch y ffaith nad oeddent yn gallu pleidleisio. 

Rydym wedi casglu gwybodaeth am y pryderon a gododd dinasyddion yr UE ac eraill gyda ni cyn y diwrnod pleidleisio, ar y diwrnod pleidleisio ac yn ystod y dyddiau yn dilyn y bleidlais, yn ogystal â data a ddarparwyd gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol. Rydym wedi cyhoeddi dadansoddiad manylach o'r dystiolaeth hon ar wahân. 

Yn gryno, tynnodd yr adborth a'r sylwadau a gafwyd gan ddinasyddion yr UE, eu teuluoedd a chynrychiolwyr etholedig sylw at dri phrif bryder: 

  • nad oeddent yn ymwybodol bod angen iddynt gwblhau datganiad ychwanegol yn ogystal â chais i gofrestru i bleidleisio
  • nad oeddent wedi gallu cyflwyno datganiad mewn pryd cyn y dyddiad cau cyfreithiol
  • eu bod yn meddwl eu bod wedi cyflwyno datganiad mewn pryd, ond nad oeddent wedi'u cynnwys ar y gofrestr etholwyr o hyd ac nad oeddent yn gallu pleidleisio

Nid yw'n bosibl dilysu'n bendant amcangyfrifon rhifiadol y rheini yr effeithiwyd arnynt gan nad oes unrhyw ffynonellau data cynhwysfawr ar gael i ni nac i unrhyw gorff arall a fyddai'n gallu dweud wrthym sawl pleidleisiwr a oedd yn awyddus i gofrestru ond nad oedd yn gallu gwneud hynny, na sawl pleidleisiwr a aeth i orsaf bleidleisio ar 23 Mai ond nad oedd modd rhoi papur pleidleisio iddynt.  

Yn ôl data a ddarparwyd gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol ar ôl yr etholiad, derbyniwyd a phroseswyd datganiad gan fwy na 400,000 o ddinasyddion yr UE yn ystod yr wythnosau yn arwain at y dyddiad cau. Roedd hyn yn golygu bod modd iddynt bleidleisio yn etholiadau Senedd Ewrop 2019 yn y DU. 

Roedd cyfanswm o tua 450,000 wedi dychwelyd datganiad (ffurflen UC1) ac felly wedi'u cofrestru i bleidleisio yn yr etholiadau hyn. Mae'r ffigur hwn yn cynrychioli ychydig dros un o bob pump o ddinasyddion Aelod-wladwriaethau eraill yr UE a oedd wedi'u cynnwys yn y gofrestr llywodraeth leol ym mis Mai 2019. 

Methodd tua phedwar o bob pump o ddinasyddion yr UE a oedd wedi cofrestru i bleidleisio yn flaenorol â chyflwyno datganiad ychwanegol mewn pryd i gael eu cofrestru i bleidleisio yn etholiadau Senedd Ewrop yn y DU. 

Efallai bod rhai o'r bobl hyn wedi dymuno pleidleisio yn y DU ond nid oeddent yn gallu cyflwyno'r datganiad mewn pryd cyn y dyddiad cau. Fodd bynnag, nid oes gennym unrhyw ddata sy'n ein galluogi i asesu sawl un ohonynt a oedd yn y sefyllfa hon.

Yn yr un modd, nid yw'n bosibl asesu sawl un ohonynt a ddewisodd bleidleisio yn un o Aelod-wladwriaethau eraill yr UE lle maent yn ddinesydd, neu a benderfynodd beidio â phleidleisio yn yr etholiad o gwbl. 

Nid dyma'r tro cyntaf i'r mathau hyn o faterion godi mewn perthynas ag etholiadau Senedd Ewrop yn y DU. Yn ein hadroddiad ar etholiadau Senedd Ewrop 2014, nodwyd bod dinasyddion aelod-wladwriaethau eraill yr UE wedi mynegi pryderon tebyg ynghylch y broses cofrestru a datgan ar gyfer yr etholiadau hynny. 

Gwnaethom nodi bryd hynny fod angen i Lywodraeth y DU weithio gyda'r Comisiwn, gweinyddwyr etholiadol a grwpiau sy'n cynrychioli dinasyddion yr UE i ddod o hyd i atebion mewn da bryd cyn yr etholiadau nesaf i Senedd Ewrop. 

Er mwyn cyflwyno unrhyw newidiadau i'r broses, byddai'r Llywodraeth wedi gorfod cyflwyno deddfwriaeth, ond ni chafodd y gyfraith ei newid cyn etholiad 2019.

Ym mis Chwefror 2015, nododd Llywodraeth y DU ei bwriad i gynnal trafodaethau pellach gyda ni a rhanddeiliaid eraill ynghylch y broses gofrestru ar gyfer dinasyddion yr UE, ond ni chynhaliwyd unrhyw drafodaethau o'r fath.  

Yn syth ar ôl etholiad cyffredinol Senedd y DU ym mis Mai 2015, cyflwynodd y Llywodraeth ddeddfwriaeth ar gyfer cynnal refferendwm ar aelodaeth y DU o'r UE ac, yn sgil canlyniad y refferendwm ym mis Mehefin 2016, roedd disgwyliad cyffredinol na fyddai etholiadau Senedd Ewrop yn cael eu cynnal mwyach yn y DU. 

Cafodd yr anawsterau a nodwyd gennym yn 2014 eu gwaethygu gan yr amgylchiadau a arweiniodd at etholiadau Senedd Ewrop yn 2019. O ystyried bod disgwyl i'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd ar 29 Mawrth 2019, roedd Llywodraeth y DU wedi nodi'n glir na fyddai angen i'r DU gymryd rhan yn etholiadau Senedd Ewrop yn 2019. 

Fel y bu hi, roedd hynny'n anghywir ac nid oedd y llywodraeth wedi mynd ati'n briodol i wneud cynlluniau wrth gefn pe bai angen i'r etholiadau hyn fynd rhagddynt. Un effaith uniongyrchol a niweidiol oedd nad oedd Swyddogion Cofrestru Etholiadol mewn sefyllfa i anfon ffurflenni datganiad i ddinasyddion yr UE a oedd eisoes wedi'u cofrestru fel etholwyr llywodraeth leol ar ôl y canfasiad cofrestru etholiadol blynyddol ym mis Rhagfyr 2018, fel ag yr oeddent wedi'i wneud fel arfer cyn etholiadau Senedd Ewrop mewn blynyddoedd blaenorol. 

Ar 29 Mawrth 2019, gwnaethom ysgrifennu at David Lidington, un o Weinidogion y Cabinet, i dynnu sylw at yr ansicrwydd parhaus ynghylch p'un a fyddai etholiadau Senedd Ewrop yn cael eu cynnal yn y DU, a'r angen i roi sicrwydd i Swyddogion Canlyniadau y byddent yn cael eu had-dalu am unrhyw wariant rhesymol ar baratoadau wrth gefn.

Bu'n rhaid aros tan 8 Ebrill i'r Llywodraeth wneud y ddeddfwriaeth a oedd yn cadarnhau mai 23 Mai 2019 fyddai'r diwrnod pleidleisio ar gyfer etholiadau Senedd Ewrop yn y DU. Yna, roedd modd i Swyddogion Cofrestru Etholiadol ymrwymo adnoddau i ddechrau anfon ffurflenni datganiad at ddinasyddion yr UE a oedd eisoes wedi'u cofrestru fel etholwyr llywodraeth leol, gan gynnwys defnyddio'r e-bost os oedd ganddynt gyfeiriadau. 

Fodd bynnag, roedd heriau logistaidd mawr yn wynebu llawer o Swyddogion Cofrestru Etholiadol, gan fod gweinyddwyr etholiadol a'u cyflenwyr argraffu a dosbarthu mewn sawl ardal yn Lloegr a ledled Gogledd Iwerddon hefyd yn gweithio tuag at gyflawni'r etholiadau llywodraeth leol a oedd wedi'u trefnu ar gyfer dechrau mis Mai. 

Mae profiadau dinasyddion yr UE yn etholiadau Senedd Ewrop yn y DU ym mis Mai 2019 yn dangos effaith gwneud penderfyniadau mawr ynghylch etholiadau heb ystyried yr holl drefniadau posibl wrth gefn a sicrhau bod buddiannau pleidleiswyr yn cael blaenoriaeth bob amser. 

Drwy beidio â chymryd camau i nodi atebion eraill yn syth ar ôl etholiad 2014, a thybio nad oedd unrhyw siawns y byddai etholiadau Senedd Ewrop yn digwydd eto, collodd Llywodraeth y DU gyfle i ddeddfu er mwyn gwella'r broses ar gyfer etholiadau yn y dyfodol. 

Ymhellach, er bod yr amgylchiadau gwleidyddol a arweiniodd at etholiadau 2019 yn rhai eithriadol, golygodd yr ansicrwydd parhaus ynghylch p'un a fyddai'r etholiad yn cael ei gynnal fod dinasyddion yr UE wedi cael gwybodaeth llai amserol ynghylch yr hyn yr oedd angen iddynt ei wneud er mwyn gallu pleidleisio o gymharu â blynyddoedd blaenorol. 

Yn fwy eang, awgryma ein gwaith ymchwil gyda'r cyhoedd y gallai profiad dinasyddion yr UE fod wedi effeithio ar lefelau hyder cyffredinol mewn perthynas ag etholiadau Senedd Ewrop yn y DU yn 2019. Gallai hyder y cyhoedd gael ei niweidio eto os caiff penderfyniadau sylweddol ynghylch cynnal etholiadau neu sut i gynnal etholiadau eu gwneud mor agos at y diwrnod pleidleisio yn y dyfodol.

Mae gwaith gweinyddu etholiadol effeithiol sy'n rhoi hyder i bleidleiswyr yn dibynnu ar waith cynllunio a rheoli da gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol a Swyddogion Canlyniadau. Bydd angen iddynt fod yn barod bob amser i ymateb i ddatblygiadau gwleidyddol annisgwyl – fel etholiad cyffredinol cynnar i Senedd y DU, er enghraifft – ond dylai llywodraethau sicrhau bod eu penderfyniadau hwythau hefyd yn ategu gwaith cynllunio wrth gefn effeithiol. 

Byddwn yn parhau i bwysleisio'n gryf fod angen i lywodraethau sicrhau eglurder ynghylch y fframwaith cyfreithiol ar gyfer etholiadau o leiaf chwe mis cyn bod angen i Swyddogion Cofrestru Etholiadol a Swyddogion Canlyniadau gyflawni prosesau statudol.

Roedd gan ddinasyddion Prydeinig a oedd yn byw dramor yr hawl i bleidleisio yn etholiadau Senedd Ewrop, a chafodd dros 16,000 o ddinasyddion Prydeinig a wnaeth gais eu cofrestru cyn yr etholiadau ym mis Mai 2019. Nid oedd gan etholwyr tramor yr hawl i bleidleisio yn yr etholiadau llywodraeth leol yn Lloegr a Gogledd Iwerddon. 

Cysylltodd etholwyr tramor â ni yn ystod ac ar ôl yr etholiad i fynegi pryder ynghylch y ffaith nad oeddent wedi gallu dychwelyd eu pleidleisiau post mewn pryd i gael eu cyfrif. Nodwyd yr un pryderon gan etholwyr tramor gennym ar ôl etholiadau cyffredinol Senedd y DU yn 2015 a 2017 a refferendwm yr UE yn 2016.

Dim ond cyfnod cyfyngedig sydd ar gael i becynnau pleidleisio drwy'r post gael eu hanfon yn y post, eu derbyn gan etholwyr tramor a'u dychwelyd erbyn diwedd y diwrnod pleidleisio. Ni all Swyddogion Canlyniadau argraffu papurau pleidleisio tan ar ôl diwedd y cyfnod ar gyfer enwebu pleidiau ac ymgeiswyr, a ddaeth i ben ychydig yn llai na mis cyn y diwrnod pleidleisio ar gyfer etholiadau Senedd Ewrop. 

Er mwyn lliniaru effaith yr heriau hyn, mae ein canllawiau yn argymell y dylai Swyddogion Canlyniadau roi pecynnau pleidleisio drwy'r post i etholwyr tramor cyn gynted â phosibl yn amserlen yr etholiad. 

Fodd bynnag, mae angen i Swyddogion Canlyniadau gael amser o hyd i drefnu argraffwyr a sicrhau bod papurau pleidleisio a phecynnau pleidleisio drwy'r post yn cael eu gwirio ar gyfer cywirdeb, ac mae hyn yn effeithio ar ba mor gyflym y gallant ddosbarthu pleidleisiau drwy'r post. 

Rydym hefyd yn argymell y dylent ddefnyddio trwydded ymateb busnes rhyngwladol ar gyfer amlenni dychwelyd er mwyn helpu i sicrhau bod pleidleisiau drwy'r post yn gallu cael eu dychwelyd cyn gynted â phosibl o'r tu allan i'r DU. 

Soniodd Swyddogion Canlyniadau wrthym hefyd am bwysau penodol yn ystod etholiad 2019 a olygodd ei bod yn anoddach fyth sicrhau bod etholwyr tramor yn derbyn eu pecynnau pleidleisio drwy'r post mewn pryd i'w dychwelyd cyn diwedd y cyfnod pleidleisio. 

Cafodd yr etholiad ei gadarnhau'n hwyr ac felly roedd gan Swyddogion Canlyniadau lawer llai o amser nag arfer i gynllunio a threfnu contractau ar gyfer argraffu a dosbarthu pecynnau pleidleisio drwy'r post. Hefyd, roedd Swyddogion Canlyniadau mewn llawer o rannau o Loegr ac yng Ngogledd Iwerddon yn ymwneud â'r gwaith o gynnal etholiadau llywodraeth leol ar yr un pryd. 

At hynny, nid oedd gwasanaethau post y tu allan i'r DU yn ddigon dibynadwy bob amser i sicrhau bod pob etholwr tramor yn derbyn ei bleidlais drwy'r post ac yn ei dychwelyd mewn pryd i gael ei chyfrif. 

Heb gamau gweithredu gan y Llywodraeth i fynd ati i nodi opsiynau eraill realistig a deddfu ar eu cyfer, bydd Swyddogion Canlyniadau yn parhau i wynebu'r heriau hyn, a bydd etholwyr tramor yn wynebu'r un problemau eto yn yr etholiad nesaf i Senedd y DU.

Nawr bod Swyddogion Canlyniadau yn defnyddio trwydded ymateb busnes rhyngwladol i ddychwelyd pleidleisiau post tramor fel mater o drefn, dylai Llywodraeth y DU, Swyddogion Canlyniadau a'r Comisiwn Etholiadol weithio gyda'r Post Brenhinol i ystyried p'un a oes unrhyw opsiynau eraill a fyddai'n helpu i sicrhau bod pleidleisiau post yn cael eu hanfon allan i gyfeiriadau y tu allan i'r DU cyn gynted â phosibl, o fewn cyfyngiadau'r fframwaith deddfwriaethol cyfredol. 

Mae'r Llywodraeth wedi nodi'n flaenorol fwriad i ymestyn yr hawl i bleidleisio yn etholiadau Senedd y DU i bob dinesydd Prydeinig tramor, yn hytrach na dim ond y rheini sydd wedi byw yn y DU yn ystod y 15 mlynedd diwethaf. 

Fel rhan o unrhyw ddeddfwriaeth sy'n ymwneud ag etholwyr tramor yn y dyfodol, byddwn yn parhau i annog y Llywodraeth i ystyried ffyrdd newydd o wella mynediad i'r broses bleidleisio. Gallai hyn gynnwys pleidleisio mewn llysgenadaethau a swyddfeydd is-genhadon, neu'r gallu i lawrlwytho ac argraffu papurau pleidleisio drwy'r post. 

Caiff y naill a'r llall eu defnyddio'n llwyddiannus mewn democratiaethau tebyg eraill, gan alluogi etholwyr tramor i bleidleisio mewn ffordd hwylus ac effeithlon. 

Cynnal yr etholiadau – profiad gweinyddwyr etholiadol

Er bod y rhan fwyaf o bobl yn hyderus bod yr etholiadau ym mis Mai 2019 wedi cael eu rhedeg yn dda ac yn fodlon ar y broses bleidleisio, nodwyd problemau allai fod wedi effeithio ar hyder pobl yn yr etholiadau. 

Fodd bynnag, wrth ystyried y materion hyn, rhaid cofio bod argaeledd adnoddau yn parhau i fod yn her wrth gynnal etholiadau. Mae pwysau ariannol a'r ffaith bod llai o arbenigedd yn y sector, gyda gweinyddwyr medrus yn gadael y proffesiwn heb i unigolion eraill allu gael eu penodi yn eu lle bob amser, yn golygu bod y risgiau sy'n gysylltiedig â chynnal etholiadau effeithiol yn parhau i gynyddu. 

Mae gweinyddwyr yn dibynnu ar gronfa gymharol fach o gyflenwyr meddalwedd arbenigol a rheoli prosesau argraffu, a all hefyd effeithio ar eu gallu i sicrhau bod pleidleiswyr yn cael gwasanaeth o ansawdd uchel. 

At hynny, ar gyfer yr etholiadau hyn, bu'n rhaid aros tan 1 Ebrill 2019 i Lywodraeth y DU roi sicrwydd y byddai unrhyw wariant rhesymol ar waith paratoi wrth gefn yn cael ei ad-dalu ar gyfer etholiadau Senedd Ewrop. 

Cafodd hyn effaith sylweddol ar allu gweinyddwyr i wneud paratoadau angenrheidiol a chynlluniau effeithiol wrth gefn ar gyfer yr etholiadau hyn. 

Lle'r oedd gweinyddwyr hefyd yn wynebu etholiadau lleol ar ddechrau mis Mai, roedd angen i lawer o weithgarwch ar gyfer y ddwy bleidlais wahanol fynd rhagddo ar yr un pryd, gan ymestyn yr adnoddau prin oedd ar gael yn sylweddol.

Yn y bôn, mae'r dystiolaeth isod yn dangos ymhellach fod cyfraith etholiadol bresennol yn gynyddol gymhleth a hen ffasiwn. Mae'n dangos hefyd nad yw'n addas ar y diben a'i fod yn cyfrannu at faterion sy'n cael effaith uniongyrchol ar bleidleiswyr, ymgeiswyr ac ymgyrchwyr. 

Mae angen diwygiadau etholiadol sylfaenol er mwyn sicrhau bod etholiadau yn gallu cael eu gweinyddu'n fwy effeithlon, a bod pleidleiswyr ac ymgeiswyr yn gallu cael profiad gwell o'r broses etholiadol. 

Yn y cyfamser, byddwn yn parhau i weithio gyda'r gymuned etholiadol – gan gynnwys Cymdeithas Prif Weithredwyr ac Uwch Reolwyr Awdurdodau Lleol, Cymdeithas Cyfreithwyr a Gweinyddwyr Awdurdodau Lleol yn yr Alban, Gymdeithas Gweinyddwyr Etholiadol, Sefydliad Assesayr yr Alban o Burdd Rhedi Etholiadol yr Alban – er mwyn ystyried beth arall y gallwn ei wneud i fynd i'r afael â heriau uniongyrchol capasiti a gwydnwch o fewn gwasanaethau etholiadol awdurdodau lleol. 

Gwnaethom ofyn i weinyddwyr etholiadol sôn wrthym am eu profiadau eu hunain o gynnal yr etholiadau a'r anawsterau ymarferol a wynebwyd ganddynt.  

Soniodd y gweinyddwyr wrthym fod y cadarnhad hwyr y byddai etholiadau Senedd Ewrop yn cael eu cynnal a'r gorgyffwrdd rhwng amserlen yr etholiadau hynny ac amserlen yr etholiadau llywodraeth leol wedi ei gwneud hi'n anodd archebu lleoedd i'w defnyddio fel gorsafoedd pleidleisio a lleoliadau cyfrif a chael gafael ar staff ar gyfer gorsafoedd pleidleisio. 

Nid oedd rhai aelodau o staff ar gael mwyach gan nad oeddent wedi rhagweld y byddai angen iddynt fod ar gael i weithio. 

Roedd llawer o gyflenwyr ac argraffwyr hefyd yn llawn ac roedd hynny'n golygu nad oedd gan weinyddwyr lawer o hyblygrwydd i reoli amseriad argraffu cardiau pleidleisio a phecynnau pleidleisio post i sicrhau eu bod yn cael eu danfon cynharaf posibl i etholwyr. 

Roedd effaith hyn yn arbennig o nodedig yng Ngogledd Iwerddon lle gostyngodd y dyddiad cau i wneud cais am bleidlais absennol ar gyfer etholiadau Seneddol Ewrop ar ddiwrnod pleidleisio'r etholiadau lleol. Rhoddodd hyn bwysau ychwanegol ar staff etholiadol ac achosodd ddryswch i bleidleiswyr.

O ystyried maint y deunydd ysgrifennu yr oedd yn rhaid ei argraffu ar gyfer yr etholiadau lleol, nid oedd y Prif Swyddog Etholiadol yn gallu argraffu a chyhoeddi cardiau pleidleisio tan ar ôl y dyddiadau cau pleidleisio absennol. Cafodd hyn effaith andwyol ar bleidleiswyr yng Ngogledd Iwerddon gan eu bod yn derbyn y wybodaeth bwysig hon yn rhy hwyr i wneud cais am bleidlais absennol.  

Paratoadau wrth gefn yng Ngogledd Iwerddon

Ym Mhrydain Fawr, fel deiliaid swyddi statudol annibynnol sydd fel rheol hefyd yn uwch swyddogion o fewn awdurdodau lleol, roedd gan y mwyafrif o Swyddogion Canlyniadau Rhanbarthol a swyddogion Canlyniadau ddigon o hyblygrwydd i ddechrau rhywfaint o gynllunio wrth gefn priodol cyn y cadarnhawyd yn ffurfiol y byddai'r etholiadau Seneddol Ewropeaidd yn cael eu cynnal.

Fodd bynnag, mae strwythur rheolaeth etholiadol yng Ngogledd Iwerddon yn wahanol yn yr ystyr bod y Prif Swyddog Etholiadol yn cael ei benodi'n uniongyrchol gan Ysgrifennydd Gwladol Gogledd Iwerddon ac yn adrodd iddo/iddi. Yn y cyd-destun hwn, credwn fod y Prif Swyddog Etholiadol wedi'i gyfyngu ym mha drefniadau wrth gefn y gallai eu rhoi ar waith i reoli'r risgiau posibl i bleidleiswyr a achosir gan y diffyg eglurder hwn.

Yn 2011, gwnaethom argymell y dylai Llywodraeth y DU ymgynghori â rhanddeiliaid yng Ngogledd Iwerddon ynghylch y trefniadau atebolrwydd sydd ar waith ar gyfer gwneud penderfyniadau'r Prif Swyddog Etholiadol.  Er bod y cyd-destun yn wahanol nag yn 2011, yn ein barn ni, mae hyn yn cefnogi pwysigrwydd parhaus cynnal adolygiad o'r fath.
 

Ym mis Chwefror 2019, cyn yr etholiadau ym mis Mai, cafodd y gyfraith ei newid er mwyn caniatáu i ymgeiswyr mewn etholiadau llywodraeth leol yn Lloegr ddewis peidio â chael eu cyfeiriad cartref wedi'i argraffu ar y datganiad am y sawl a enwebwyd a'r papurau pleidleisio.

Croesawyd y newidiadau hyn a ddylai helpu i leihau'r risg y bydd ymgeiswyr etholiadau lleol a'u teuluoedd yn destun camdriniaeth a bygythiadau; fodd bynnag, byddai wedi bod yn fuddiol i ymgeiswyr a Swyddogion Canlyniadau pe bai'r ddeddfwriaeth newydd hon wedi'i chyflwyno'n gynharach. 

Yn yr etholiadau lleol a gynhaliwyd yn Lloegr ar 2 Mai 2019, soniodd Swyddogion Canlyniadau wrthym fod rhai ymgeiswyr ac asiantiaid wedi ei chael hi'n anodd deall y broses enwebu newydd, a'u bod wedi ei chael hi'n anos cwblhau'r ffurflenni priodol ar gyfer sefyll etholiad yn gywir.

Pe bai'r ddeddfwriaeth wedi cael ei rhoi ar waith yn gynharach, byddai hynny wedi caniatáu mwy o amser i ddatblygu a phrofi'r pecyn enwebu newydd cyn ei gyflwyno, ac i gynnal sesiynau briffio ar ganllawiau a thempledi newydd yn gynharach, a fyddai wedi cynnig mwy o help i weinyddwyr etholiadol ac ymgeiswyr ddeall y broses newydd yn llawn. 

Mae hyn yn atgyfnerthu pa mor bwysig ydyw bod deddfwriaeth yn glir chwe mis cyn bod angen cydymffurfio â hi. Rydym yn derbyn bod modd gwella'r pecynnau enwebu a gyflwynwyd gennym, ac rydym yn cymryd camau i wneud hynny cyn yr etholiadau lleol nesaf, gan weithio ochr yn ochr â gweinyddwyr a phleidiau wrth wneud hynny.  

At hynny, nid oedd rhai ymgeiswyr yn sylweddoli y byddai eu cyfeiriad yn ymddangos ar yr hysbysiad statudol o asiantiaid etholiad pe baent yn enwebu eu hunain fel eu hasiant etholiad eu hunain ac nad oeddent wedi nodi cyfeiriad gwahanol. 

Fel hyn y byddai hi hefyd pe na bai'r ymgeisydd yn penodi rhywun i fod yn asiant ar ei gyfer. Yn yr achos hwnnw, byddai'r ymgeisydd yn cael ei nodi'n awtomatig fel yr asiant. 

Er i'r rheolau newydd helpu ymgeiswyr i ddiogelu eu cyfeiriad cartref drwy beidio â'i gynnwys ar bapurau pleidleisio – lle nad yw'r wybodaeth yn hanfodol i alluogi pleidleiswyr i nodi ymgeiswyr – mae rhai amgylchiadau o hyd pan fo angen i fanylion cyfeiriad gael eu cyhoeddi. 

Gan fod asiantiaid etholiad yn gyfrifol am sicrhau bod ymgeiswyr yn cydymffurfio â chyfraith etholiadol, mae angen manylion cyfeiriad ffisegol er mwyn sicrhau bod modd dosbarthu unrhyw hysbysiadau cyfreithiol. Gallai dileu cyfeiriadau o'r hysbysiad o asiantiaid etholiad ei gwneud hi'n anos monitro a gorfodi'r gyfraith. 

Yn yr etholiadau llywodraeth leol yn Lloegr, rydym yn ymwybodol o ddau achos lle chyhoeddwyd cyfeiriad ymgeisydd ar y datganiad am y sawl a enwebwyd pan na ddylai hynny fod wedi digwydd. 

Gallai hyn fod wedi peryglu diogelwch ymgeisydd os mai dyma'r rheswm pam nad oedd eisiau i'w gyfeiriad gael ei gyhoeddi. O ganlyniad, cynhaliwyd asesiad a phenderfynwyd nad oedd y Swyddogion Canlyniadau hyn yn cydymffurfio'n llawn â'n safonau perfformiad2 . 

Ni wnaethpwyd newidiadau cyfatebol ar gyfer yr etholiadau llywodraeth leol yng Ngogledd Iwerddon. Pan agorodd yr enwebiadau, cyhoeddodd cynghorydd proffil uchel, y mae gorchymyn atal ar waith i'w diogelu, na fyddai'n sefyll fel ymgeisydd yn yr etholiad gan y byddai ei chyfeiriad cartref yn ymddangos ar y papur pleidleisio. Rydym yn croesawu ymrwymiad Swyddfa Gogledd Iwerddon i newid y gyfraith ar y mater hwn. 

Yn ystod yr wythnosau yn arwain at y diwrnod pleidleisio ar gyfer yr etholiadau llywodraeth leol yn Lloegr, daethom yn ymwybodol o sawl camgymeriad ar ddeunyddiau'r etholiad mewn nifer fach o awdurdodau lleol. Roedd y rhain yn cynnwys:

  • camgymeriadau ar bapurau pleidleisio drwy'r post (er enghraifft, enw ymgeisydd ar goll)
  • cyfarwyddiadau anghywir ar sut i gwblhau'r papur pleidleisio wedi'u hanfon gyda phecynnau pleidleisio drwy'r post 
  • manylion anghywir ar gardiau pleidleisio a anfonwyd at etholwyr

Gall camgymeriadau o'r fath beri dryswch i bleidleiswyr, a gallasent fod wedi golygu nad oedd modd i bleidleisiau rhai pleidleiswyr gael eu cyfrif yn y ffordd a fwriadwyd. 

Er i bob un o'r Swyddogion Canlyniadau dan sylw ymateb yn gyflym er mwyn lliniaru effaith y camgymeriadau hyn, gall materion o'r fath effeithio ar hyder pobl mewn etholiadau sy'n cael eu rhedeg yn dda a'u boddhad â'r broses bleidleisio. 

O ganlyniad, cynhaliwyd asesiad a phenderfynwyd nad oedd pump Swyddog Canlyniadau yn cydymffurfio'n llawn â'n safonau perfformiad1 . 

Mae'n bwysig bod pleidleiswyr, ymgeiswyr a phleidiau gwleidyddol yn hyderus ynghylch cywirdeb y broses gyfrif mewn etholiad.
Daethom yn ymwybodol fod camgymeriadau wedi'u gwneud wrth gyfrif a nodi cyfanswm y pleidleisiau mewn tri etholiad llywodraeth leol yn Lloegr ym mis Mai 2019.

Mewn un awdurdod lleol, gwnaethpwyd camgymeriad ar daenlen wrth gyfrif pleidleisiau a arweiniodd at roi'r nifer anghywir o bleidleisiau i rai ymgeiswyr mewn un ward. Yn yr ail a'r trydydd awdurdod, gwnaeth y Swyddog Canlyniadau ddatgan bod yr ymgeisydd anghywir wedi'i ethol. 

Derbyniodd y Swyddogion Canlyniadau eu bod wedi gwneud camgymeriadau, ond nid yw'r gyfraith yn caniatáu i Swyddogion Canlyniadau ailgyfrif papurau pleidleisio na chywiro camgymeriadau unwaith y mae'r canlyniad wedi'i ddatgan.  Cyflwynwyd deisebau etholiadol yn erbyn canlyniadau'r etholiad mewn dau awdurdod, a chadarnhawyd y ddwy. 

Cynhaliwyd asesiad a phenderfynwyd nad oedd yr un o'r Swyddogion Canlyniadau hyn yn cydymffurfio'n llawn â'n safonau perfformiad3 .

Rydym yn parhau i argymell y dylid diwygio cyfraith etholiadol er mwyn symleiddio'r broses gyfreithiol ar gyfer herio etholiadau, yn enwedig fel bod modd unioni camgymeriadau a wneir gan Swyddogion Canlyniadau yn gyflymach heb orfod defnyddio deisebau etholiadol. 

Ymgyrchu yn yr etholiadau

Mae ymgyrchoedd priodol sy'n cyfathrebu'n effeithiol â phleidleiswyr yn rhan ganolog o etholiadau a refferenda sy'n cael eu rhedeg yn dda. Pan fydd ymgyrchwyr yn egluro eu polisïau a'u barn wleidyddol yn glir, gall pleidleiswyr arfer eu hawl i bleidleisio mewn ffordd fwy ystyrlon a hyddysg.

Fel rhan o'r gwaith ymchwil a wnaed gennym gyda'r cyhoedd ar ôl yr etholiadau ym mis Mai 2019, gofynnwyd i bobl a oedd ganddynt ddigon o wybodaeth am yr ymgeiswyr a'r pleidiau a oedd yn sefyll ar gyfer etholiad.

Ar ôl etholiadau Senedd Ewrop, nododd 49% o bobl fod ganddynt ddigon o wybodaeth, ond dywedodd 44% ohonynt y byddent wedi hoffi cael mwy. 
Roedd y ffigurau hyn yn debyg i'r rhai ar gyfer yr etholiadau lleol yn Lloegr, ond yn is na'r rhai a nododd fod ganddynt ddigon o wybodaeth ar gyfer yr etholiadau lleol yng Ngogledd Iwerddon (64%).

Gofynnwyd i bobl hefyd o ble y cawsant y wybodaeth honno. O'r rheini a nododd eu bod wedi gweld gwybodaeth, y ffynhonnell fwyaf cyffredin ar gyfer yr holl etholiadau ym mis Mai oedd taflen gan ymgeisydd/plaid wleidyddol. Dengys ffynonellau gwybodaeth eraill, gan gynnwys cyfryngau cymdeithasol, isod. 
 

Tabl 1: Y ffynonellau gwybodaeth mwyaf cyffredin am ymgeiswyr a phleidiau sy'n sefyll ar gyfer etholiad
  Y rhai y soniwyd amdanynt amlaf 2il mwyaf cyffredin 3ydd mwyaf cyffredin 4ydd mwyaf cyffredin 5ed mwyaf cyffredin

Senedd Ewrop 

 Taflen gan ymgeisydd/plaid wleidyddol (54%) Y wasg (38%) Cyfryngau cymdeithasol (26%) Ar lafar/ffrind/teulu (18%) Gwefan ymgeisydd/plaid a gwefan arall (16%)

Llywodraeth Leol – Lloegr

 Taflen gan ymgeisydd/plaid wleidyddol (48%) Cyfryngau cymdeithasol (12%) Taflen o ffynhonnell arall (11%) Gwefan fy nghyngor lleol (9%) Ar lafar/ffrind/teulu (8%)

Llywodraeth Leol – Gogledd Iwerddon

 Taflen gan ymgeisydd/plaid wleidyddol (70%) Poster neu filfwrdd (36%) Ar lafar/ffrind/teulu (26%) Cyfryngau cymdeithasol (25%) Taflen o ffynhonnell arall (17%)

Mae ymgyrchwyr yn gwneud defnydd cynyddol o adnoddau ymgyrchu digidol i ddylanwadu ar bleidleiswyr yn ystod etholiadau, gan gynnwys cyfryngau cymdeithasol ac adnoddau hysbysebu ar-lein eraill.

Mae tystiolaeth o'n gwaith ymchwil gyda'r cyhoedd, a welir uchod, yn dangos y defnydd a wneir o gyfryngau cymdeithasol a llwyfannau ar-lein eraill fel ffynonellau gwybodaeth am ymgeiswyr a phleidiau gwleidyddol sy'n sefyll mewn etholiadau. 

Labelu ac argraffnodau ar gyfer deunydd etholiad ar-lein 

Lansiodd Facebook, Twitter a Google systemau labelu hysbysebion newydd neu ymwadiadau 'Talwyd gan'  ar gyfer rhai hysbysebion gwleidyddol ar eu llwyfannau a'u sianelau yn ystod ymgyrch etholiadau Senedd Ewrop. 

Arweiniodd yr ymwadiadau newydd 'Talwyd gan' at fwy o dryloywder ynghylch pwy oedd yn gwario arian i ddylanwadu ar bleidleiswyr yn etholiadau Senedd Ewrop.  

Ond nid oedd yr ymwadiadau hyn yr un fath â'r argraffnod (darn o destun byr ar ddeunydd etholiad sy'n nodi pwy sy'n gyfrifol amdano) sy'n ofyniad cyfreithiol ar gyfer deunydd etholiad argraffedig, am nad oeddent yn cynnwys enw a chyfeiriad yr ymgyrchydd. Ar hyn o bryd, mae argraffnodau yn ofyniad cyfreithiol ar gyfer unrhyw ddeunydd etholiad argraffedig, ond nid oes unrhyw ofynion cyfreithiol ar gyfer deunydd digidol. 

Rydym yn falch bod Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i gyflwyno gofyniad i gynnwys argraffnod ar ddeunydd etholiad digidol, ac i gyhoeddi cynigion deddfwriaethol erbyn diwedd y flwyddyn. 

Mae mentrau cwmnïau cyfryngau cymdeithasol yn etholiadau Ewrop wedi dangos ei bod hi'n bosibl ychwanegu labeli ychwanegol at hysbysebion ar eu llwyfannau. Maent yn dangos y dylai fod yn bosibl i lwyfannau a sianelau digidol helpu ymgyrchwyr i osod argraffnodau ar ddeunydd etholiad digidol os bydd gofyniad cyfreithiol arnynt i'w cynnwys yn y dyfodol. 

Dylai rheolau newydd ar gyfer cynnwys argraffnodau ar ddeunydd etholiad digidol gwmpasu unrhyw ddeunydd ymgyrchu sydd heb ei argraffu, nid dim ond hysbysebion ar gyfryngau cymdeithasol. Dylent hefyd gwmpasu hysbysebion chwilio a hysbysebion gwefannau, gwefannau a negeseuon e-bost ymgyrchwyr, ac unrhyw fath arall o weithgarwch ymgyrchu ar-lein hyd yn oed os na thalwyd amdano.

Dylai fod eithriad sy'n nodi'n glir na fyddent yn gymwys i ddinasyddion unigol nad ydynt yn 'ymgyrchu' ond yn hytrach yn mynegi barn bersonol am etholiadau neu refferenda ar-lein.
 

Llyfrgelloedd hysbysebion ac adroddiadau cwmnïau cyfryngau cymdeithasol

Cyhoeddodd Facebook, Google a Twitter lyfrgelloedd hysbysebion a oedd yn cynnwys yr hysbysebion ar gyfer yr etholiad a welwyd ar eu llwyfannau a'u sianelau cyn etholiad Senedd Ewrop ym mis Mai 2019, a hynny'n wirfoddol.

Cyhoeddodd Facebook a Google adroddiadau ar gynnwys eu llyfrgelloedd. Roedd yr adroddiadau yn nodi pwy oedd yn ymgyrchu ac yn rhoi gwybodaeth gryno am nifer yr hysbysebion yr oedd ymgyrchwyr wedi'u defnyddio a faint yr oeddent wedi'i wario. 

Gwnaeth y llyfrgelloedd a'r adroddiadau ein helpu i nodi pwy oedd yn talu i hysbysebu ar y llwyfannau hyn, gan olygu bod modd i ni roi cyngor i ymgyrchwyr yn ystod yr ymgyrch. Roeddent hefyd yn ffynhonnell newydd o wybodaeth i'n helpu i gadarnhau'r gwariant a nodwyd ar ôl yr etholiad.  

Mae'r llyfrgelloedd hysbysebion bellach yn cynnig ffordd i bleidleiswyr ac eraill gyrchu gwybodaeth am y sawl sy'n gweld yr hysbysebion, ond nid ydynt eto'n rhoi gwybodaeth ystyrlon am y ffordd y cafodd hysbysebion eu targedu. Er enghraifft, maent yn rhoi dadansoddiad o'r ardaloedd daearyddol eang iawn a dargedwyd, fel Cymru, Lloegr, yr Alban neu Ogledd Iwerddon, ond nid ydynt yn gwneud hynny ar lefel fanylach yr etholaethau penodol a dargedwyd. 

Bydd y llyfrgelloedd yn rhoi mwy o dryloywder defnyddiol os bydd y cwmnïau yn cynyddu'r wybodaeth y maent yn ei chyhoeddi ynghylch targedu hysbysebion.  

Dylai cwmnïau cyfryngau cymdeithasol yn y DU barhau i ddatblygu eu polisïau a'u llyfrgelloedd hysbysebion, a sicrhau eu bod yn barod ar gyfer y gyfres nesaf o etholiadau cenedlaethol neu unrhyw refferenda eraill yn y DU, ac wedi hynny. 
Dylai fod yn ofyniad cyfreithiol i gwmnïau cyfryngau cymdeithasol a llwyfannau eraill sy'n darparu gwasanaethau hysbysebu redeg y mathau hyn o lyfrgelloedd ac adroddiadau, a allai gael eu gorfodi fel y bo'n briodol, o bosibl drwy reoleiddiwr arfaethedig y Llywodraeth, Online Harms. 

Byddai hyn yn sicrhau bod pleidleiswyr yn gallu cael gafael ar lefel gyson o wybodaeth am hysbysebion etholiad neu refferenda ar draws gwahanol lwyfannau ar-lein. 

 

Golygai'r cadarnhad hwyr y byddai etholiadau Senedd Ewrop yn mynd rhagddynt yn y DU nad oedd llawer o amser ychwaith i bleidiau gwleidyddol newydd gofrestru nac i bleidiau a oedd yn bodoli eisoes ddiweddaru dynodwyr y blaid cyn i'r broses enwebu gychwyn.

Gwaethygwyd y sefyllfa gan y ffaith bod ceisiadau ar gyfer yr etholiadau lleol yn cael eu prosesu eisoes. Golygai'r cadarnhad hwyr y byddai etholiadau Senedd Ewrop yn mynd rhagddynt nad oedd modd i rai pleidiau gofrestru a nodi ymgeiswyr i sefyll ar eu rhan yn etholiadau Senedd Ewrop. 

Mae pleidiau ac ymgyrchwyr yn cyflwyno adroddiadau ar yr arian a wariwyd ganddynt ar yr etholiad ar ôl y digwyddiad pleidleisio. Byddwn yn cyhoeddi'r rhain cyn gynted â phosibl ar ôl iddynt gael eu cyflwyno.

Rhagor o wybodaeth

Mae gennym ddyletswydd statudol i gyflwyno adroddiad ar y ffordd y gweinyddwyd etholiad Senedd Ewrop a gynhaliwyd yn y DU ym mis Mai 2019. 

Rydym hefyd wedi nodi materion sy'n ymwneud â'r etholiadau llywodraeth leol a gynhaliwyd mewn rhai rhannau o Loegr yn gynharach ym mis Mai 2019. Gwnaethom ysgrifennu at yr Ysgrifennydd Gwladol dros Ogledd Iwerddon ar wahân i dynnu sylw at faterion a oedd yn ymwneud â'r etholiadau llywodraeth leol a gynhaliwyd ledled Gogledd Iwerddon ar 2 Mai 2019. 

Rydym hefyd wedi llunio adroddiad ar ein hymchwiliad i'r broses gofrestru ar gyfer dinasyddion Aelod-wladwriaethau eraill yr UE mewn perthynas ag etholiadau Senedd Ewrop a phrofiad rhai dinasyddion o Aelod-wladwriaethau eraill yr UE yn etholiad 2019, sydd wedi llywio casgliadau'r adroddiad hwn. 

Ar 2 Mai 2019, cynhaliwyd etholiadau ar gyfer 248 o gynghorau lleol yn Lloegr, a'r 11 o gynghorau lleol yng Ngogledd Iwerddon.  

Cynhaliwyd etholiadau hefyd ar gyfer pum Maer awdurdod lleol a etholir yn uniongyrchol, yn Bedford, Mansfield, Caerlŷr, Copeland a Middlesbrough, ac etholiad ar gyfer Maer Awdurdod Cyfunol Gogledd Tyne. 

Cyfanswm nifer yr etholwyr ar gyfer yr etholiadau llywodraeth leol yn Lloegr oedd 27.9 miliwn a bwriwyd 9 miliwn o bleidleisiau. Y ganran a bleidleisiodd oedd 32.8%.  

Dosbarthwyd pleidleisiau post i tua 4.6 miliwn o etholwyr yn Lloegr a chafodd 2.9 miliwn o bleidleisiau post eu cynnwys yn y cyfrif. Yng Ngogledd Iwerddon, lle nad yw'r opsiwn i bleidleisio drwy'r post ar gael ar gais, dosbarthwyd 15,464 o bleidleisiau post.   

Cynhaliwyd etholiadau Senedd Ewrop yn y DU ar 23 Mai, gyda phleidleiswyr yn dewis 73 o Aelodau Senedd Ewrop mewn 12 o ranbarthau etholiadol. 

Roedd cyfanswm o 46.5 miliwn o bobl wedi cofrestru i bleidleisio yn etholiadau Senedd Ewrop ar 23 Mai 2019. Cafodd tua 17.3 miliwn o bleidleisiau eu cynnwys yn y cyfrif, a'r ganran a bleidleisiodd oedd 

The referenced media source is missing and needs to be re-embedded.
European Parliamentary electoral data and information from EROs about citizens of other EU Member States

 

Casglwyd gwybodaeth o ffynonellau gwahanol er mwyn helpu i sicrhau bod ein hadolygiad o'r etholiadau ym mis Mai yn drylwyr ac yn gadarn, gan gynnwys:

  • arolwg yn gofyn i bobl am eu barn ar yr etholiadau ym mis Mai  
  • arolwg o weinyddwyr etholiadol er mwyn deall eu profiad o redeg yr etholiadau 
  • data etholiadol gan gynnwys y niferoedd a bleidleisiodd, cofrestru dinasyddion yr UE, pleidleisio drwy'r post a phapurau pleidleisio a ddifethwyd
Local Elections 2019 Post Poll Topline_FINAL
Local government post poll topline data 2019 - technical report

 

Local Elections 2019 Post poll_England_weighted tables_FINAL
Local Elections 2019 Post poll_NI_weighted_tables_FINAL

 

YouGov- Electoral Commission - Post-EU Elections 2019_report
Electoral Commission- YouGov- Post_European_Election_Poll data tables 2019

 

Cynnwys cysylltiedig