Cofrestru etholiadol ym Mhrydain Fawr yn 2022

Tabl 1 isod yn dangos y newid canrannol yn nifer y cofnodion ar y cofrestrau seneddol ym mhob gwlad ym Mhrydain Fawr rhwng 2021 a 2022.

Tabl 1. Newid yn nifer y cofnodion seneddol 2021-22

Yng Ngorllewin Canolbarth Lloegr, Dwyrain Lloegr, De-ddwyrain Lloegr, yr Alban a Chymru cynyddodd nifer y cofnodion ar y gofrestr llywodraeth leol ychydig rhwng 2021 a 2022 (gweler Tabl 2). Yn rhanbarthau eraill Lloegr, gostyngodd nifer y cofrestriadau llywodraeth leol ychydig. 

Tabl 2. Newid yn nifer y ceisiadau llywodraeth leol 2021-22

Gall amrywiadau mewn lefelau cofrestru gael eu llywio gan newidiadau ym maint y boblogaeth gymwys neu gan newidiadau polisi, megis estyniadau i’r etholfraint. Gall newidiadau hefyd gael eu llywio gan ddiwygiadau i'r dulliau canfasio a ddefnyddir gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol, yn ogystal ag ymgyrchoedd cofrestru pleidleiswyr cenedlaethol a lleol. Mae ein dadansoddiad isod yn archwilio’r hyn y mae’r data sydd ar gael yn ei ddweud wrthym am effeithiolrwydd y canfas.

Cyflawnwyr

Gelwir pobl a fydd yn cyrraedd oedran pleidleisio ac yn dod yn gymwys i bleidleisio yn ystod oes y gofrestr yn gyflawnwyr. Gellir cynnwys cyflawnwyr ar y cofrestrau etholiadol.

Mae nifer y cyflawnwyr wedi bod yn gostwng ers sawl blwyddyn. Bu gostyngiad o -0.23% yn nifer y cyflawnwyr ar gofrestrau seneddol Prydain Fawr rhwng 2021 a 2022 (gweler Tabl 3 isod). Roedd hyn yn nodi gostyngiad dramatig yng nghyfradd y gostyngiad o gymharu â 2020 a 2021.

Roedd cyflwyno cofrestriad unigol yn 2014 yn golygu bod yn rhaid i gyflawnwyr wneud eu cais eu hunain i gofrestru (yn hytrach na chael eu hychwanegu trwy un ffurflen aelwyd) ac roedd y newid hwn yn cyd-daro â gostyngiad mewn niferoedd. Mae nifer y cyflawnwyr cofrestredig ym Mhrydain Fawr wedi gostwng bob blwyddyn ers 2017, er i raddfeydd amrywiol (gweler Ffigur 1).

Yn 2020 a 2021, roedd y gostyngiad cyffredinol ledled Prydain Fawr wedi’i ysgogi gan ostyngiadau mawr yn nifer y cyflawnwyr cofrestredig yn Lloegr (-25.9% a -40.6%, yn y drefn honno). Torrwyd y duedd hon yn 2022, pan gododd nifer y cyflawnwyr ychydig (1.17%). Yn yr un modd, tra bod yr Alban wedi gweld cynnydd cymedrol yn y cyflawnwyr cofrestredig yn 2020 (0.9%) a 2021 (6.1%), gostyngodd y nifer hwn yn 2022 (-4.52%). Yng Nghymru, cynyddodd nifer y cyflawnwyr cofrestredig yn sylweddol yn 2020 (11.6%) a 2021 (34.2%) a pharhaodd y duedd hon o gynydd yn 2022, ond roedd y cynnydd yn llawer llai (0.74%).  
 

Mae’n bosibl bod y canfas blynyddol diwygiedig yn gwaethygu’r gostyngiad a welwyd o 2014 ymlaen, gan na fydd yr angen i ychwanegu cyflawnwr at y gofrestr yn cael ei nodi drwy’r broses paru data. Er enghraifft, bydd gan lawer o aelwydydd yn Llwybr 1 gyflawnwyr posibl ond bellach byddant yn cael llai o ohebiaeth gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol i'w hannog i gofrestru. Mae’r patrwm gwahanol yng Nghymru a’r Alban yn debygol o fod yn gysylltiedig ag ymestyn etholfraint yr etholiadau datganoledig i bobl ifanc 16 ac 17 oed (a gweithgarwch cofrestru cynyddol cysylltiedig). Mae'n ymddangos bod hyn yn gwrthbwyso problem systematig gyda chofrestru cyflawnwyr sy'n amlwg yn Lloegr.

Bydd ein hymchwil cywirdeb a chyflawnrwydd nesaf yn rhoi asesiad wedi'i ddiweddaru i ni o'r gyfradd gofrestru ar gyfer cyflawnwyr, sef 25% yn ein hastudiaeth yn 2018. 

Mae ein hymgysylltiad â Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn dangos eu bod yn cydnabod bod nifer eu cyflawnwyr yn gostwng, er gwaethaf ymdrechion i ymgysylltu'n eang â sefydliadau addysg a defnyddio data addysg i gefnogi'r gwaith hwn. Mae De Norfolk a Peterborough wedi cael peth llwyddiant yn ymgysylltu ag ysgolion o amgylch etholiadau ysgolion, i helpu i feithrin perthnasoedd â nhw. Cynhaliodd Gogledd Hertfordshire hefyd waith wedi'i dargedu i hyrwyddo cofrestru mewn ysgolion yn ystod Wythnos Senedd y DU. Fodd bynnag, ar y cyfan, roedd diffyg capasiti staff i gefnogi’r gwaith hwn a materion yn ymwneud â chywirdeb data addysg yn rhesymau cyffredin a roddwyd dros fethu â gwneud mwy yn y maes hwn.

Er gwaethaf y ffaith bod y niferoedd wedi sefydlogi rhywfaint yn 2022, mae cofrestriad y cyflawnwyr yn annhebygol o gynyddu’n sylweddol drwy’r prosesau cofrestru a chanfasio presennol yn unig. Mae hwn yn faes lle gallai proses gofrestru fwy awtomataidd fod yn fuddiol. Gallai data o'r sector addysg helpu Swyddogion Cofrestru Etholiadol i nodi a thargedu cyflawnwyr a phobl ifanc eraill. Hefyd, mae’n bosibl y gallai Swyddogion Cofrestru Etholiadol ddefnyddio data o’r Adran Gwaith a Phensiynau i gofrestru pobl ifanc i bleidleisio’n awtomatig pan ddyrennir eu rhif Yswiriant Gwladol iddynt cyn eu pen-blwydd yn 16 oed. 
 

Tabl 3. Nifer y cyflawnwyr ar y cofrestrau seneddol ym Mhrydain Fawr 2013-22

Dyraniadau llwybrau

Ar ddechrau’r canfas, caiff pob cofrestr ei pharu â data’r Adran Gwaith a Phensiynau. Defnyddir y canlyniadau gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol i ddyrannu eiddo i ‘lwybrau’ sy’n pennu sawl gwaith y byddant yn cysylltu ag aelwyd i geisio cael ymateb (gweler yr adran Cefndir isod am ragor o fanylion). 

Gall Swyddogion Cofrestru Etholiadol hefyd gynnal paru pellach gan ddefnyddio data lleol, megis cofnodion treth cyngor. Roedd y mwyafrif o Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn cynnal gwaith paru data lleol ac, fel yn 2021, cofnodion treth cyngor oedd y setiau data mwyaf poblogaidd a ddefnyddiwyd.

Cafodd y cam paru data lleol effaith sylweddol ar nifer yr aelwydydd a ddyrannwyd i bob llwybr, fel y dangosir yn Tabl 7. Fel yn 2021, pan ofynnwyd iddynt a oedd eu dull o baru data lleol yr un fath neu’n wahanol i’r llynedd, dywedodd mwyafrif (87%) o’r Swyddogion Cofrestru Etholiadol a ymatebodd fod eu dull yr un fath. I’r rhai a benderfynodd ddefnyddio dull gwahanol, mae’r ymatebion yn awgrymu bod hyn yn ymwneud yn bennaf â defnyddio ystod ehangach o ffynonellau data. Mewn llond llaw bach o achosion, defnyddiodd Swyddogion Cofrestru Etholiadol lai o setiau data yn 2022 o gymharu â 2021. Cyfeiriodd y Swyddogion Cofrestru Etholiadol hyn at bryderon ynghylch ansawdd data lleol, yr her o baru cofrestrau â data’r dreth gyngor lle nad yw’r olaf yn cynnwys cyfeirnodau eiddo unigryw (UPRNs), anhawster wrth ddefnyddio’r swyddogaeth paru data o fewn eu system meddalwedd rheoli etholiadol (EMS), a phrinder adnoddau fel rhesymau dros ddefnyddio llai o setiau data eleni. Roedd newidiadau eraill a wnaeth Swyddogion Cofrestru Etholiadol i'r broses paru data yn 2022 yn cynnwys caniatáu mwy o amser i gwblhau'r cam paru data a gwneud gwell defnydd o systemau EMS i leihau lefel y paru â llaw. 

Mewn rhai achosion, dewisodd Swyddogion Cofrestru Etholiadol hepgor y cam paru data lleol. Er enghraifft, dewisodd Bwrdeistref Barnet yn Llundain beidio â chynnal paru data lleol er mwyn cyfyngu ar nifer yr eiddo a ddyrannwyd i Lwybr 1. Gwnaethant ddyfynnu rhai pryderon ynghylch cywirdeb data lleol ond nodwyd hefyd fod y dull hwn yn arwain at gostau uwch gan fod angen cysylltu’n amlach â chyfran uwch o eiddo drwy’r broses Llwybr 2. Yn gyffredinol, dyrannodd yr awdurdodau lleol hynny na wnaethant baru data lleol lai o eiddo i Lwybr 1 (68% o’i gymharu â 76%), a mwy o eiddo i Lwybr 2 (31% o’i gymharu â 23%).

Tabl 7. Nifer yr eiddo a ddyrannwyd i bob llwybr ar ôl paru data cenedlaethol a lleol

Canran yr eiddo a ddyrannwyd ar gyfer Llwybr 2 oedd 24.6% (gweler Tabl 8). Mae hyn yn unol â’r disgwyliadau a nodir yn y datganiad polisi ar ddiwygio canfas a gyhoeddwyd gan lywodraethau’r DU, yr Alban a Chymru yn 2019, a oedd yn rhagweld y byddai angen dyrannu tua chwarter yr eiddo i Lwybr 2 yn genedlaethol.3

Mae canran yr aelwydydd a ddyrannwyd i Lwybrau 1, 2 a 3 yn parhau i fod yn weddol gyson ar draws Prydain Fawr, ac eithrio Llundain (Tabl 8). Fel mewn blynyddoedd blaenorol, roedd cyfran yr aelwydydd a ddyrannwyd ar gyfer Llwybr 1 yn is (66.2%) yn Llundain nag mewn rhanbarthau eraill, tra bod y gyfran a neilltuwyd i Lwybr 2 yn uwch (32.8%). Mae hyn yn adlewyrchu’r gyfradd uwch o symudiad poblogaeth yn Llundain: gan fod cyfradd y newid yng nghyfansoddiad aelwydydd yn uwch yn Llundain, mae llai o eiddo’n cael eu paru’n llwyddiannus â data presennol yr Adran Gwaith a Phensiynau a data lleol.

Tabl 8. Canran yr eiddo a ddyrannwyd i bob llwybr yn ôl cenedl a rhanbarth Lloegr

Cynlluniwyd y newidiadau i'r canfas blynyddol i alluogi Swyddogion Cofrestru Etholiadol i gyfeirio eu hadnoddau at aelwydydd yr oedd eu cyfansoddiad yn fwyaf tebygol o fod wedi newid. Bydd effeithiolrwydd y canfas newydd, sy'n seiliedig ar y targedu gweithgarwch hwn, yn cael ei bennu'n gryf gan ddau ffactor: cywirdeb y paru data a lefel yr ymateb a geir. Gallwn ddod i rai casgliadau ar y ddau ffactor drwy ddadansoddiad o gyfraddau ymateb aelwydydd o fewn y ddau lwybr a ddyrannwyd. 

Cyfraddau ymateb aelwydydd fesul llwybr

Yn ôl y disgwyl, mae’r gyfradd ymateb yn sylweddol uwch ymhlith aelwydydd Llwybr 2, lle disgwylir newidiadau, nag aelwydydd Llwybr 1, lle nad ydynt (67.1% o’i gymharu â 22.9%)  (gweler Tabl 9).

Yn 2019, cyn i’r broses ganfasio gael ei diwygio, daeth 23.8 miliwn o ymatebion i law yn ystod y canfas. Yn 2022, dim ond 10 miliwn o ymatebion a dderbyniwyd, sy’n uwch na lefel yr ymatebion a dderbyniwyd yn 2020 a 2021 (~9 miliwn). Gellir esbonio’r gostyngiad hwn yn nifer yr ymatebion gan aelwydydd ers gweithredu’r diwygiadau canfas yn rhannol gan y gyfradd ymateb is ymhlith aelwydydd Llwybr 1, sef y mwyafrif helaeth o’r holl aelwydydd, lle nad oes angen iddynt ymateb oni bai bod newid i’r gofrestr yn cael ei wneud.

Fodd bynnag, fel yn 2021, ni wnaeth bron i draean o aelwydydd Llwybr 2 ymateb. Mae'r rhain yn aelwydydd lle mae'r data'n awgrymu y gallai fod angen newid y gofrestr. Er mwyn sicrhau cywirdeb a chyflawnrwydd y cofrestrau, mae’n bwysig bod y gyfradd ymateb ar gyfer aelwydydd Llwybr 2 mor uchel â phosibl. 

Awgrymodd sawl Swyddog Cofrestru Etholiadol fod pwysau ariannu yn ei gwneud yn anodd cyflawni cyfradd ymateb Llwybr 2 uwch, yn rhannol oherwydd bod y pwysau hyn yn ei gwneud yn anos recriwtio canfaswyr. Nid oedd eraill yn gallu cynnal ymgyrchoedd ymwybyddiaeth y cyhoedd neu roedd y cynnydd yng nghostau postio yn effeithio arnynt. Mae nifer cynyddol o Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn defnyddio e-gyfathrebu a chanfasio dros y ffôn gan fod hyn yn cynrychioli gwell gwerth am arian. Fodd bynnag, mae hyn yn cyflwyno rhai cyfyngiadau gan nad yw data ffôn bob amser yn gyflawn ac mae rhai ymatebwyr yn wyliadwrus o e-gyfathrebu gan y Swyddog Cofrestru Etholiadol ac yn eu camgymryd am sbam. 

Mae cyrraedd cymunedau sydd yn hanesyddol wedi bod yn gyndyn i ymgysylltu â chanfaswyr yn parhau i fod yn her. Ymddengys mai ardaloedd trefol dwys eu poblogaeth gyda chyfraddau uchel o symudiad poblogaeth yw'r ardaloedd mwyaf heriol. Mae rhai Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn dewis targedu eu hymdrechion curo drysau yn y lleoliadau hyn yn unig. Fodd bynnag, mae data o flynyddoedd blaenorol yn dangos nad yw hynny hyd yn oed yn llwyddiannus yn gyffredinol. Mae rhai Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn defnyddio gwahanol ddulliau mewn ardaloedd penodol. Er enghraifft, mae'r tîm yn Chelmsford wedi cefnogi eu canfaswyr i feithrin perthynas â'u cymunedau â gatiau a meysydd carafanau. Mae hyn wedi golygu fod y tîm cyfathrebu yn datblygu adnoddau i gefnogi canfaswyr yn yr ardaloedd hynny. Mae eu profiad cychwynnol yn awgrymu bod y dull hwn yn gweithio'n dda. 

Byddwn yn canolbwyntio ein dadansoddiad o ddata Llwybr 2 dros y blynyddoedd i ddod i ddatblygu  ein dealltwriaeth ymhellach o'r heriau a wynebir gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol ac i gefnogi nodi camau gweithredu i helpu i liniaru yn erbyn y risgiau i gywirdeb a chyflawnrwydd eu cofrestrau etholiadol. Byddwn hefyd yn gwneud gwaith gyda grwpiau llai o Swyddogion Cofrestru Etholiadol i hwyluso rhannu arfer da rhwng y rhai sy'n wynebu heriau tebyg.

Amrywiadau yn y gyfradd ymateb

Fel yn 2020 a 2021, roedd y gyfradd ymateb ymhlith aelwydydd Llwybr 2 yn amrywio’n sylweddol yn 2022. Am y drydedd flwyddyn, adroddodd yr Alban y gyfradd ymateb isaf ymhlith eiddo Llwybr 2 (50.7%) (gweler Tabl 10). 

Mae’n bosibl y bydd gweithgarwch cofrestru drwy gydol y flwyddyn yn yr Alban, a gefnogir gan etholiadau ym mis Mai 2021 a 2022, wedi lliniaru unrhyw effaith negyddol y gyfradd ymateb is hon ar y cofrestrau. Dylai canlyniadau ein hastudiaeth gywirdeb a chyflawnrwydd nesaf ein galluogi i ddod i gasgliadau mwy clir.
 

Tabl 9. Cyfradd ymateb ar gyfer Llwybrau 1 a 2, fesul cenedl a rhanbarth Lloegr 2022

Tabl 10. Cyfraddau ymateb Llwybr 2 2020-22

Newidiadau mawr a mân fesul llwybr

Gall natur yr ymatebion a dderbyniwyd hefyd roi syniad o effeithiolrwydd y broses ganfasio ddiwygiedig. Gall aelwydydd sy’n ymateb gofnodi newid mawr (e.e. adrodd bod etholwr newydd posibl yn preswylio), newid bach (e.e. diwygio enw etholwr presennol) neu ddim newid (h.y. cadarnhau manylion presennol aelodau’r aelwyd). Gall deall dosbarthiad y newidiadau hyn ddweud wrthym am gywirdeb y broses paru data.

O'r 10 miliwn o ymatebion a dderbyniwyd ar draws pob llwybr, nododd 2.8 miliwn o aelwydydd newid mawr. MaeTabl 11 yn disgrifio sut y dosbarthwyd y newidiadau mawr hyn ar draws y tri llwybr. Mae’r patrwm yn cyd-fynd yn fras â 2020 a 2021.

Tabl 11. Dosbarthiad newidiadau mawr ar draws llwybrau

Nodwyd tua dwy ran o dair o newidiadau mawr gan aelwydydd Llwybr 2 – h.y., y rhai a nodwyd yn ystod y cam paru data fel yr aelwydydd sydd fwyaf tebygol o adrodd am newidiadau i fanylion cofrestru preswylwyr. Fodd bynnag, fel yn 2020 a 2021, mae bron i draean (32.8%) o’r newidiadau mawr a adroddwyd yn ymwneud ag aelwydydd Llwybr 1, lle’r oedd yr Adran Gwaith a Phensiynau a/neu ddata lleol wedi nodi na ddylai fod angen unrhyw newid.

Fel yn y ddwy flynedd flaenorol, o’r 22.2 miliwn o aelwydydd a ddyrannwyd ar gyfer Llwybr 1, mae’r ganran sy’n nodi newid mawr (4.2%) yn fach. Fodd bynnag, mae Ffigwr 3 isod yn dangos bod bron i un rhan o bump o’r aelwydydd Llwybr 1 hynny a ymatebodd i’r canfas wedi nodi newid mawr. Yn bwysig iawn o ran ansawdd y cofrestrau, mae hefyd yn annhebygol bod yr holl aelwydydd Llwybr 1 yr oedd angen iddynt roi gwybod am newid mawr wedi gwneud hynny – yn enwedig gan y byddent wedi cael cyswllt cyfyngedig gan y Swyddog Cofrestru Etholiadol.
 

Nid oes gennym ddata cymharol ar nifer y newidiadau mawr a adroddwyd gan aelwydydd yn ystod y canfasau cyn y diwygiadau. Nid yw’n glir felly i ba raddau y mae canfasau 2020-22 yn anghyson â ffigurau hanesyddol. Fodd bynnag, mae'n amlwg naill ai nad yw'r broses paru data yn nodi'n gywir yr holl eiddo lle bydd angen newidiadau a/neu fod effaith o ganlyniad i’r oedi rhwng y paru a'r canfasio. 

Ychwanegiadau a dileadau

Nid yw canfasio aelwydydd yn arwain yn uniongyrchol at gofrestriadau newydd. Pan fydd aelwyd yn adrodd bod etholwr newydd posibl yn preswylio, mae angen i’r unigolyn hwnnw gyflwyno cais o hyd i gael ei ychwanegu at y gofrestr. Lle mae cartref yn adrodd bod angen tynnu etholwyr oddi ar y cofrestrau, mae angen ail ddarn o dystiolaeth (e.e. data a gedwir yn lleol) cyn y gall y Swyddog Cofrestru Etholiadol gadarnhau ei fod wedi'i ddileu.

Mae angen ychwanegu cofnodion at y cofrestrau a'u dileu am sawl rheswm gan gynnwys mudo, symud cartref a marwolaethau. Mae lefel yr ychwanegiadau a'r dileadau hyn yn rhoi cipolwg i weld a yw gweithgarwch cofrestru yn cyd-fynd â newid yn y boblogaeth. Wrth i symudedd poblogaeth amrywio ar draws y wlad, felly hefyd maint yr her a wynebir gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol. 

Fel yn 2020 a 2021, mae dosbarthiad ychwanegiadau a dileadau ar draws y llwybrau i raddau helaeth yn unol â’r disgwyl, gydag aelwydydd Llwybr 2 yn cyfrif am y gyfran uchaf o newidiadau (gweler Tabl 12). Fodd bynnag, roedd tua 40% o'r ychwanegiadau a'r dileadau yn dod o gartrefi y rhagdybiwyd bod eu cyfansoddiad heb fod wedi newid yn dilyn paru data. Unwaith eto, mae hyn yn awgrymu naill ai rhywfaint o anghywirdeb wrth ddyrannu aelwydydd i lwybrau neu effaith symudiad poblogaeth rhwng paru a chanfasio.  
 

Tabl 12. Canran o ychwanegiadau a dileadau fesul llwybr

Mae'r data hwn yn awgrymu nad yw o leiaf rhywfaint o newid yn y boblogaeth yn cael ei nodi ar y cofrestrau. Ni allwn ddod i gasgliadau clir ar effaith gyffredinol y data hwn yn unig - yn rhannol oherwydd effaith amrywiol digwyddiadau etholiadol y tu allan i'r canfas. Fodd bynnag, bydd ein hymchwil cywirdeb a chyflawnrwydd yn darparu tystiolaeth ynghylch a yw ansawdd y cofrestrau wedi dirywio ers 2018, cyn cyflwyno’r canfas diwygiedig.

Mae Tabl 13 isod yn dangos y lefelau o ychwanegiadau a dileadau yn y blynyddoedd diwethaf (ar gyfer y flwyddyn gyfan, nid y cyfnod canfas yn unig). Yn 2020, 2021 a 2022, mae ychwanegiadau a dileadau wedi bod ychydig yn is nag mewn rhai blynyddoedd blaenorol (e.e. 2013 a 2015). Fodd bynnag, mae’n arferol gweld mwy o newid – ac ychwanegiadau uwch, yn arbennig – mewn blynyddoedd gyda digwyddiadau etholiadol sylweddol ledled y DU, megis etholiadau cyffredinol y DU a refferendwm yr UE).

Tabl 13. Canran flynyddol o ychwanegiadau a dileadau 2010-22

Fel y nodir yn Tabl 14, rydym hefyd yn disgwyl gweld cyfran uwch o newidiadau yn digwydd yn ystod y cyfnod canfas, o gymharu â gweddill y flwyddyn, mewn blynyddoedd heb etholiadau DU gyfan (e.e. 2018). Parhaodd y duedd hon yn 2022.

Tabl 14. Canran yr ychwanegiadau yn ystod a thu allan i'r cyfnod canfas 2015-22

Mae data 2022 ar gyfran yr ychwanegiadau a’r dileadau a gofnodwyd yn ystod y cyfnod canfas hefyd yn cefnogi’r pwynt hwn (gweler Tabl 15). Roedd cyfran yr ychwanegiadau yn ystod y canfas ar ei hisaf yng Nghymru (51.6%), wedi'i dilyn gan yr Alban (52.4%) ac yna gan Loegr (62.2%). Roedd cyfran y dileadau yn ystod y canfas ar ei hisaf yn yr Alban (58.9%), ac yna Cymru (61.4%), ac yna gan Loegr (66.2%). Mae’r ffaith bod cyfran yr ychwanegiadau a’r dileadau yn ystod y canfas yn uwch yn Lloegr yn cyd-fynd â’r ffaith bod y ganran a bleidleisiodd yn Lloegr yn etholiadau Mai 2022 yn is nag yng Nghymru a’r Alban.

Tabl 15. Ychwanegiadau a dileadau yn ystod blwyddyn lawn a chyfnod canfas, fesul cenedl

Diwygio'r canfas blynyddol ymhellach

Mae proses ganfas effeithiol yn arf pwysig i ddarparu cofrestr o ansawdd uchel bob amser ac i leihau'r angen am ddiweddariadau sylweddol cyn etholiadau mawr. Fodd bynnag, mae tystiolaeth o’n dadansoddiad o ddata canfas yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn awgrymu nad yw’r broses ganfas ddiwygiedig yn dal i adnabod symudiad parhaus y boblogaeth yn llawn. 

Mae hyn yn golygu y bydd Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn parhau i wynebu'r her o brosesu nifer fawr o geisiadau cofrestru yn y cyfnod yn union cyn digwyddiadau etholiadol mawr, gan etholwyr newydd neu bobl sydd wedi newid cyfeiriad na chawsant eu nodi gan y canfas. Mae hyn yn parhau i gynyddu’r risgiau i wydnwch timau gweinyddu etholiadol yn y cyfnod cyn yr etholiad, pan fyddant o dan bwysau adnoddau sylweddol a phan fydd ganddynt derfynau amser hanfodol ar gyfer etholiadau.

Rydym wedi tynnu sylw at bryderon sylweddol mewn adroddiadau olynol ar gofrestru etholiadol bod y system gofrestru, gan gynnwys y canfas blynyddol, yn annhebygol o fod yn gynaliadwy yn y tymor hir. Rydym yn parhau i argymell y dylai llywodraethau ddiwygio cofrestru etholiadol ymhellach fel bod cofrestru a diweddaru manylion cyfeiriadau mor hawdd â phosibl i bobl nad ydynt wedi'u cofrestru'n gywir i bleidleisio, a bod rheoli cofrestru etholiadol yn fwy effeithlon ar gyfer Swyddogion Cofrestru Etholiadol. Rydym wedi amlygu sut y gellid cyflawni’r diwygiadau hyn yn ymarferol , gan gynnwys:

• Cyflwyno opsiynau cofrestru etholiadol mwy awtomataidd neu awtomatig drwy drafodion gwasanaeth cyhoeddus eraill y mae pobl eisoes yn eu defnyddio’n aml, er enghraifft ceisiadau am basbortau neu newidiadau i fanylion cyfeiriad trwydded yrru, neu pan roddir rhifau Yswiriant Gwladol newydd i bobl sy’n troi’n 16 oed.
• Rhoi mynediad i Swyddogion Cofrestru Etholiadol at ddata o ystod eang o sefydliadau gwasanaethau cyhoeddus fel y gallant nodi etholwyr newydd nad ydynt wedi'u cofrestru'n gywir.

Mae rhywfaint o dystiolaeth bod diwygio y canfas wedi mynd i’r afael ag un agwedd ar gynaliadwyedd, drwy leihau’r adnoddau a ddefnyddir drwy fynd ar drywydd aelwydydd yn ddiangen lle na fu unrhyw newid. Fodd bynnag, mae ein dadansoddiad wedi amlygu rhai arwyddion nad yw wedi cael effaith gadarnhaol ar yr agwedd allweddol arall, sef gallu’r system i ganfod newidiadau yn y boblogaeth pan nad oes digwyddiadau etholiadol mawr. Bydd canlyniadau ein hastudiaeth cywirdeb a chyflawnrwydd nesaf, yn hydref 2023, yn ein galluogi i asesu’r effaith gyffredinol ar gofrestrau’r canfas diwygiedig ym Mhrydain Fawr.