Cofrestru etholiadol ym Mhrydain Fawr yn 2023

Yn 2023 gwnaethom gyhoeddi ein hastudiaeth cywirdeb a chyflawnrwydd diweddaraf, sy’n mesur ansawdd cofrestrau etholiadol ar draws y DU. Ym Mhrydain Fawr, gwnaethom ganfod fod cywirdeb a chyflawnrwydd yn sefydlog i raddau helaeth. Mae canlyniadau ein hastudiaethau blaenorol ar gael yma.

Mae ein dadansoddiad o ddata canfas blynyddol 2023 yn cefnogi’r canfyddiadau hyn. Mae’r ffigurau’n parhau i fod yn unol â’r hyn a gofnodwyd gennym mewn blynyddoedd blaenorol, gyda phatrymau clir yn dod i’r amlwg:

• Mae’r dull o gysylltu â rhai aelwydydd yn cael ei danseilio oherwydd amherffeithrwydd yn y broses paru data a/neu'r oedi rhwng paru a chanfasio. Adroddodd bron i un ym mhob deg o'r ymatebion gan aelwydydd newidiadau sylweddol i fanylion etholwyr, lle awgrymodd y broses paru data bod dim newid wedi bod yng nghyfansoddiad yr aelwyd.
• Mae rhai cyfraddau ymateb y canfas yn awgrymu efallai nad yw newidiadau angenrheidiol i fanylion etholwyr yn cael eu hadlewyrchu ar y cofrestrau. Ni ymatebodd traean o aelwydydd (~2.5 miliwn) i’r canfas, lle awgrymodd y broses paru data bod newid wedi bod yng nghyfansoddiad yr aelwyd. 

Fodd bynnag, bu newid yn nifer y cyrhaeddwyr cofrestredig, a gynyddodd o gymharu â 2022 (3.23%): y cynnydd cyntaf o flwyddyn i flwyddyn ers 2014. Fodd bynnag, mae hyn yn dal i fod yn llawer yn is na’r nifer o gyrhaeddwyr cofrestredig yn 2014 a dechreuodd dirywio ar ôl cyflwyno cofrestru etholiadol unigol.

Er ein bod yn gwybod bod ceisiadau cofrestru newydd yn cael eu gyrru fwyaf rhwydd gan ddigwyddiadau etholiadol ar raddfa fawr, mae'n bwysig, serch hynny, bod y canfas a’r gweithgareddau cofrestru eraill drwy gydol y flwyddyn yn cefnogi cofrestrau cywir a chyflawn. Gall hyn helpu i leihau'r nifer fawr o geisiadau cofrestru a dderbynnir yn syth cyn y prif arolygon barn, pan fydd capasiti staff y Swyddogion Cofrestru Etholiadol eisoes wedi'i ymestyn.

Yn 2020, cyflwynwyd prosesau newydd i wneud y canfas blynyddol yn fwy effeithlon (gweler yr adran Cefndir am ragor o fanylion am brosesau’r canfas). Mae’r prosesau hyn yn cynnwys cymharu y cofrestrau etholiadol gyda setiau data cyhoeddus eraill fel bod y Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn gallu nodi aelwydydd lle mae’n debygol bod manylion preswylwyr yn debygol o fod wedi newid. Yna gall Swyddogion Cofrestru Etholiadol dargedu eu hadnoddau at y cartrefi hyn (drwy eu neilltuo i ‘lwybrau’ gwahanol ar gyfer cysylltiadau dilynol). Canfas 2023 oedd y pedwerydd canfas i ddefnyddio’r dull yma. Rydym yn parhau i weld dim tystiolaeth o unrhyw effaith negyddol sylweddol ar ansawdd y cofrestrau o ganlyniad i'r newidiadau hyn ond, fel y canfuom yn ein hymchwil cywirdeb a chyflawnrwydd, ni fu unrhyw welliant sylweddol ychwaith.

Er mwyn helpu i sicrhau y gall pob pleidleisiwr cymwys ddweud ei ddweud mewn etholiadau, dylid moderneiddio'r system cofrestru etholiadol ymhellach ym Mhrydain Fawr. Dylai'r moderneiddio hwn gynnwys gwneud gwell ddefnydd o ddata cyhoeddus, gan gynnwys data trafodaethol diweddar o wasanaethau eraill y llywodraeth, fel bod cofrestru mor hawdd â phosibl i bleidleiswyr.

Yn ystod 2024, byddwn yn parhau i ddefnyddio'r fframwaith safonau perfformiad Swyddogion Cofrestru Etholiadol i adeiladu ar y gwaith yr ydym wedi'i wneud gyda Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf. Byddwn yn cefnogi Swyddogion Cofrestru Etholiadol i ddatblygu ymhellach a defnyddio dangosyddion perfformiad allweddol i'w helpu i ddeall ac adrodd ar effaith eu gweithgaredd yn well. Byddwn hefyd yn gofyn unwaith eto i Swyddogion Cofrestru Etholiadol gwblhau arolwg yn ystod canfas 2024, i'n helpu i greu darlun o sut mae'r canfas yn dod yn ei flaen, yn ogystal â chefnogi ein hymgysylltiad â Swyddogion Cofrestru Etholiadol unigol a'u timau.
 

Efallai bod y canfas blynyddol diwygiedig wedi gwaethygu’r gostyngiad mewn cyrhaeddwyr a welwyd o 2014 ymlaen, gan na fydd yr angen i ychwanegu cyrhaeddwr at y gofrestr yn cael ei nodi drwy’r broses paru data. Er enghraifft, bydd gan nifer o aelwydydd gyrhaeddwyr dichonadwy ond erbyn hyn byddant yn cael llai o gyfathrebiadau gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn eu hannog i gofrestru. Mae’r patrwm gwahanol yng Nghymru a’r Alban yn debygol o fod yn gysylltiedig ag ymestyn etholfraint yr etholiadau datganoledig i bobl ifanc 16 ac 17 mlwydd oed (a gweithgarwch cofrestru cynyddol cysylltiedig). Mae'n ymddangos bod hyn yn gwrthbwyso problem systematig gyda chofrestru cyrhaeddwyr sy'n amlwg yn Lloegr. 

Canfu ein hastudiaeth cywirdeb a chyflawnrwydd diweddaraf fod cyflawnrwydd yn parhau i fod ar ei isaf ar gyfer cyrhaeddwyr o bob un o’r grwpiau oedran, a’i fod yn parhau i ddirywio. Ym Mhrydain Fawr mae cyflawnrwydd ar gyfer pobl ifanc 16-17 mlwydd oed wedi gostwng o 45% yn 2015, i 25% yn 2018, i 16% yn 2022.

Mae ein hymgysylltiad â Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn dangos eu bod yn cydnabod bod nifer eu cyrhaeddwyr yn gostwng, er gwaethaf ymdrechion parhaus i ymgysylltu'n eang â sefydliadau addysg a defnyddio data addysg i gefnogi'r gwaith hwn. Fodd bynnag, ar y cyfan, roedd diffyg capasiti staff i gefnogi’r gwaith hwn a materion yn ymwneud â chywirdeb data addysg yn rhesymau cyffredin a roddwyd dros fethu â gwneud mwy yn y maes hwn.

Er gwaethaf y cynnydd bach yn 2023, mae cofrestriad y cyrhaeddwyr yn annhebygol o gynyddu’n sylweddol drwy’r prosesau cofrestru a chanfasio presennol yn unig. Mae hon yn ardal lle gallai proses cofrestru fwy awtomataidd fod yn fuddiannol. Er enghraifft, gallai data o'r sector addysg helpu Swyddogion Cofrestru Etholiadol i nodi a thargedu cyrhaeddwyr a phobl ifanc eraill. Hefyd, gallai Swyddogion Cofrestru Etholiadol ddefnyddio data Cyllid a Thollau EF i helpu pobl ifanc i bleidleisio i gofrestru awtomatig pan ddyrannir eu rhif Yswiriant Gwladol iddynt cyn eu penblwydd yn 16 mlwydd oed. Nid yw CThEF yn cadw’r holl ddata sydd ei angen i gofrestru cyrhaeddwyr, er enghraifft nid yw’n cadw data cenedligrwydd. Serch hynny, gallai data CThEF gael ei drosglwyddo i Swyddogion Cofrestru Etholiadol a fyddai wedyn yn anfon gwahoddiadau i gofrestru at gyrhaeddwyr yn gofyn am yr wybodaeth goll sydd ei hangen i gwblhau ceisiadau cofrestru.  Ceir esboniad manwl o sut y gallai data Yswiriant Gwladol wella cofrestriad cyrhaeddwyr yn ein hadroddiad cywirdeb a chyflawnrwydd.

Newidiadau mawr a bach fesul llwybr

Gall natur yr ymatebion a dderbyniwyd hefyd roi syniad o effeithiolrwydd y broses ganfasio ddiwygiedig. Gall aelwydydd sy’n ymateb gofnodi newid mawr (e.e. adrodd bod etholwr newydd posibl yn preswylio), newid bach (e.e. diwygio enw etholwr presennol) neu ddim newid (h.y. cadarnhau manylion presennol aelodau’r aelwyd). Gall deall dosbarthiad y newidiadau hyn ddweud wrthym am gywirdeb y broses paru data.

O'r 10.3 miliwn o ymatebion a dderbyniwyd ar draws pob llwybr, nododd 2.6 miliwn o aelwydydd newid mawr. Mae Tabl 11 yn disgrifio sut y dosbarthwyd y newidiadau mawr hyn ar draws y tri llwybr. 

Mae’r patrwm yn cyd-fynd yn fras â 2020-2022, lle adroddwyd tua dwy ran o dair o newidiadau mawr gan aelwydydd Llwybr 2 – h.y., lle byddai rhywun yn disgwyl i newidiadau gael eu hadrodd. Fel mewn blynyddoedd blaenorol, mae traean (33.6%) o newidiadau mawr a adroddwyd yn ymwneud ag aelwydydd Llwybr 1, lle’r oedd data’r Adran Gwaith a Phensiynau a/neu ddata lleol wedi nodi na ddylai fod angen unrhyw newid. 

Fel yn y ddwy flynedd flaenorol, o’r 22.1 miliwn o aelwydydd a ddyrannwyd ar gyfer Llwybr 1 (gan gynnwys y rheiny na wnaethant ymateb i’r canfas), mae’r ganran sy’n nodi newid mawr (4.0%) yn fach. Fodd bynnag, fel y mae Ffigur 2 yn dangos, mae dros un o bob deg (16.6%) o’r aelwydydd Llwybr 1 hynny a ymatebodd i’r canfas wedi nodi newid mawr. Yn bwysig iawn o ran ansawdd y cofrestrau, mae hefyd yn annhebygol bod yr holl aelwydydd Llwybr 1 yr oedd angen iddynt roi gwybod am newid mawr wedi gwneud hynny – yn enwedig gan y byddent wedi cael cyswllt cyfyngedig gan y Swyddog Cofrestru Etholiadol. 

Nid oes gennym ddata cymharol ar y nifer o newidiadau mawr a roddwyd gwybod amdanynt gan aelwydydd yn ystod y canfasau cyn y diwygiadau. Fodd bynnag, mae ein canlyniadau cywirdeb a chyflawnrwydd yn awgrymu nad yw canfasau 2020-23 yn anghydnaws â ffigurau hanesyddol. 

Mae’r data hwn yn awgrymu naill ai nad yw’r broses paru data yn nodi’n gywir pob eiddo lle bydd angen newidiadau a/neu mae yna effaith o’r oedi rhwng pryd mae’r paru’n digwydd a phryd mae’r canfasio’n digwydd.
 

Nid yw canfasio aelwydydd yn arwain yn uniongyrchol at gofrestriadau newydd. Pan fydd aelwyd yn adrodd bod etholwr newydd posibl yn preswylio, mae angen i’r unigolyn hwnnw gyflwyno cais o hyd i gael ei ychwanegu at y gofrestr. Lle mae cartref yn adrodd bod angen tynnu etholwyr oddi ar y cofrestrau, mae angen ail ddarn o dystiolaeth (e.e. data a gedwir yn lleol) cyn y gall y Swyddog Cofrestru Etholiadol gadarnhau ei fod wedi'i ddileu.

Mae angen ychwanegu cofnodion at y cofrestrau a'u dileu am sawl rheswm gan gynnwys mudo, symud cartref a marwolaethau. Mae lefel yr ychwanegiadau a’r dileadau’n rhoi cipolwg ar p’un a yw gweithgareddau cofrestru’n cadw i fyny â newid yn y boblogaeth. Fel symudedd poblogaeth, mae’r her a wynebir gan Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn amrywio ar draws y wlad.

Fel yn 2020-22, aelwydydd Llwybr 2 sy’n cyfrif am y gyfran fwyaf o ychwanegiadau a dileadau (gweler Tabl 12). Fodd bynnag, daeth cyfran sylweddol (tua 40%) o'r ychwanegiadau a'r dileadau o aelwydydd Llwybr 1 y rhagdybiwyd bod eu cyfansoddiad heb fod wedi newid. Unwaith eto, mae hyn yn awgrymu naill ai rhywfaint o anghywirdeb wrth ddyrannu’r aelwydydd i lwybrau neu effaith sy’n deillio o symudiad poblogaeth rhwng paru a chanfasio.

Mae o leiaf rhywfaint o newid yn y boblogaeth ddim yn cael ei nodi ar y cofrestrau. Ni chanfu ein hymchwil cywirdeb a chyflawnrwydd dystiolaeth bod ansawdd y cofrestrau wedi dirywio ers 2018 cyn i’r canfas gael ei ddiwygio, fodd bynnag gan nad yw ychwaith wedi achosi gwelliant sylweddol, mae hwn yn faes i roi sylw iddo.

Mae Tabl 13 yn dangos y lefelau o ychwanegiadau a dileadau yn y blynyddoedd diwethaf ar gyfer y flwyddyn gyfan, nid y cyfnod canfas yn unig. Mae canran yr ychwanegiadau a’r dileadau yn 2023 yn sefydlog o gymharu â 2021 a 2022, sydd wedi bod ychydig yn is na blynyddoedd blaenorol. Fodd bynnag, mae’n arferol gweld mwy o newid mewn blynyddoedd gyda digwyddiadau etholiadol sylweddol ledled y DU, megis etholiad cyffredinol neu refferendwm (e.e. 2015 neu 2019).

Fel y nodir yn Tabl 14, rydym hefyd yn disgwyl gweld cyfran uwch o ychwanegiadau a dileadau yn ystod y cyfnod canfas nag y tu allan mewn blynyddoedd lle nad oes digwyddiad etholiadol ar gyfer y DU gyfan. Parhaodd y duedd hon yn 2023.

Mae Tabl 15 isod yn dangos y gyfran o ychwanegiadau a dileadau a gofnodwyd yn ystod y cyfnod canfas ar draws dair gwlad Prydain Fawr. Roedd y gyfran o ychwanegiadau a dileadau yn ystod y canfas uchaf yng Nghymru (65.1% a 70.6% yn y drefn honno), lle na chafwyd unrhyw etholiadau yn ystod y flwyddyn. Roedd ychwanegiadau ar eu hisaf yn yr Alban (61.2%) tra roedd dileadau ar eu hisaf yn Lloegr (65.2%).

Mae ein dadansoddiad o ddata canfas blynyddol 2023 hefyd yn dangos bod llawer o aelwydydd yn parhau i beidio ag ymateb i’r canfas, gan gynnwys lle mae’r cam paru data wedi nodi y gallai fod angen newidiadau. Mae angen ymchwil pellach i effeithiolrwydd gwahanol ddulliau o ganfasio eiddo, gan gynnwys dylunio cyfathrebiadau canfasio a’u negeseuon, i sefydlu a ellid gwneud newidiadau a fyddai'n debygol o wella cyfraddau ymateb.

Byddwn yn cynnal dadansoddiad pellach o’r data hwn i ddeall yn well pa ffactorau a allai gael yr effaith fwyaf arwyddocaol ar ymatebion i gyfathrebiadau canfasio, yn enwedig ar gyfer yr eiddo hynny lle mae paru data yn awgrymu y gallai fod angen gwneud newidiadau. Byddwn yn nodi meysydd sy’n ymddangos yn allanolion o ran cyfraddau ymateb, ac yn defnyddio’r wybodaeth honno i flaenoriaethu ein hymgysylltiad â Swyddogion Cofrestru Etholiadol a’u timau cyn canfas 2024. Bydd hyn yn ein helpu i ganfod tystiolaeth bellach am effaith gwahanol ddulliau o gysylltu ag eiddo yn ystod y canfas. Byddwn hefyd yn ystyried a allai fod angen newidiadau i wella dyluniad a defnyddioldeb cyfathrebiadau canfasio, er mwyn helpu i wella cyfraddau ymateb. 

Diwygio cofrestru etholiadol

Er na chanfu ein hastudiaeth cywirdeb a chyflawnrwydd diweddaraf y bu dirywiad yn ansawdd y cofrestrau, ni chanfu ychwaith dystiolaeth o welliant. Mae canlyniadau canfasau olynol yn awgrymu nad yw cywirdeb a chyflawnrwydd y cofrestrau yn debygol o wella'n sylweddol heb newidiadau mawr i'r system gofrestru etholiadol bresennol. 

Rydym yn parhau i argymell y dylai llywodraethau ddiwygio cofrestru etholiadol ymhellach fel bod cofrestru a diweddaru manylion cyfeiriadau mor hawdd â phosibl i bobl nad ydynt wedi'u cofrestru'n gywir i bleidleisio, a bod rheoli cofrestru etholiadol yn fwy effeithlon ar gyfer Swyddogion Cofrestru Etholiadol. Yn ein hadroddiad cywirdeb a chyflawnrwydd gwnaethom amlygu nifer o ddatblygiadau arloesol y gellid eu cyflawni’n ymarferol o fewn y system cofrestru etholiadol bresennol yn y DU:

Byddai cofrestru awtomatig yn golygu bod sefydliad ffynhonnell data, megis adran o'r llywodraeth neu sefydliad sector cyhoeddus, yn rhoi data diweddar i Swyddogion Cofrestru Etholiadol ar enwau a chyfeiriadau pobl sy'n gymwys i gofrestru i bleidleisio. Mewn achosion lle mae gan y sefydliad ffynhonnell data yr holl ddata sydd ei angen ar gyfer cais cofrestru a’i fod wedi gwirio hunaniaeth person, gallai’r Swyddog Cofrestru Etholiadol ychwanegu’r unigolyn at y gofrestr heb fod angen i’r person hwnnw gymryd unrhyw gamau. Er enghraifft, gallai Swyddfa Basbort EF rannu data’r rhai sy’n gwneud cais am basbortau y mae eu hunaniaeth wedi’u cadarnhau ganddi. Byddai Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn ysgrifennu at yr unigolion hynny yn egluro eu bod yn mynd i gael eu rhoi ar y gofrestr ac yn rhoi'r dewis iddynt gael eu cofrestru fel etholwr dienw os oes ganddynt bryderon diogelwch ynghylch cael eu cofrestru fel etholwr arferol.

Byddai cofrestru integredig yn golygu integreiddio cofrestru etholiadol o fewn trafodiad gwasanaeth cyhoeddus arall. Ar ddiwedd trafodiad, byddai pobl yn cael eu gofyn a ydynt hefyd am gofrestru i bleidleisio. Os byddant yn cadarnhau eu bod yn gwneud hynny, byddai data perthnasol yn cael ei drosglwyddo i gais cofrestru. Byddai'r unigolyn yn cael gwybodaeth am gymhwysedd i bleidleisio a gofynnir iddo gadarnhau ei gymhwysedd. Byddent wedyn yn darparu unrhyw ddata coll, megis Rhif Yswiriant Gwladol, i gwblhau'r cais. Mae rhai prifysgolion, fel Sheffield a Chaerdydd, eisoes yn gwneud hyn drwy gynnwys modiwl cofrestru etholiadol ar gyfer cofrestru myfyrwyr ar-lein gyda'r prifysgolion hynny. Gellid integreiddio dull o’r fath mewn i geisiadau am drwydded yrru neu ddiweddaru manylion cyfeiriad gyda chorff llywodraeth neu sector cyhoeddus.

Byddai cofrestru â chymorth yn golygu bod adran o'r llywodraeth neu gorff sector cyhoeddus yn rhoi i Swyddogion Cofrestru Etholiadol data a ddiweddarwyd yn ddiweddar am enwau a chyfeiriadau pobl a allai fod yn gymwys i bleidleisio. Mae cofrestru â chymorth yn wahanol i gofrestru awtomatig oherwydd ni fyddai gan y sefydliad ffynhonnell data yr holl ddata sydd ei angen er mwyn i'r Swyddog Cofrestru Etholiadol gofrestru unigolyn yn awtomatig. Felly, byddai angen i'r Swyddog Cofrestru Etholiadol ysgrifennu at y bobl hynny yn egluro'r meini prawf cymhwysedd ac yn eu gwahodd i gofrestru os ydynt yn gymwys. Byddai'r gwahoddiad yn gofyn iddynt ddarparu unrhyw ddata coll sydd ei angen i gwblhau'r cais. Er enghraifft, un opsiwn fyddai i CThEF rannu data am y rhai sydd ar fin troi’n 16 gyda Swyddogion Cofrestru Etholiadol. Byddai Swyddogion Cofrestru Etholiadol yn ysgrifennu at y bobl ifanc hynny yn eu gwahodd i gofrestru naill ai trwy lenwi ffurflen gais bapur wedi'i llenwi â'r data hwnnw ymlaen llaw neu ddatblygu system sy'n caniatáu iddynt sganio cod QR sy'n cysylltu â ffurflen ar-lein wedi'i llenwi ymlaen llaw. 

Byddai cyfeirio at gofrestru yn golygu rhoi gwybodaeth i unigolyn am gofrestru i bleidleisio yn ystod trafodiad gyda sefydliad neu gorff cyhoeddus, neu gyfathrebu ganddo. Gallai hyn gynnwys neges annog yn cyfeirio’r unigolyn at wefan Cofrestru i Bleidleisio Llywodraeth y DU. Gallai’r opsiwn hwn weithio mewn nifer o sefyllfaoedd, er enghraifft ar ddiwedd y trafodiad wrth wneud cais am drwydded yrru neu basbort neu wrth ddiweddaru manylion gydag adran, corff neu asiantaeth y llywodraeth. Nid oes angen iddo gael ei gyfyngu o reidrwydd i gyrff y llywodraeth neu'r sector cyhoeddus. Ar hyn o bryd rydym yn archwilio’r posibilrwydd o weithio gyda thri chynllun blaendal tenantiaeth y DU i gynnwys cyfeirio at gofrestru yn eu cyfathrebiadau.