Mae ymgyrchwyr yn elfen hanfodol o ddemocratiaeth iach, a dylid cefnogi a diogelu eu hawl i gyflwyno eu dadleuon i bleidleiswyr. Fodd bynnag, mae yr un mor bwysig sicrhau nad yw gweithgareddau ymgyrchwyr yn codi amheuaeth ynghylch uniondeb y broses etholiadol.

Mae'r Cod hwn yn darparu canllaw i ymgyrchwyr, gweinyddwyr etholiadau a heddluoedd ynghylch beth a gaiff ac na chaiff ei ystyried yn ymddygiad derbyniol mewn gorsafoedd pleidleisio ac yn y gymuned yn ystod y cyfnod cyn y diwrnod pleidleisio. 

Mae'r cod hefyd yn darparu gwybodaeth sy'n ymwneud â'r drosedd o drin dogfennau pleidleisio drwy'r post gan ymgyrchwyr gwleidyddol a'r gofyniad am gyfrinachedd ar gyfer pleidleiswyr post. 

Gellir dod o hyd i arweiniad mwy manwl am droseddau etholiadol yn y canllawiau i ymgeiswyr ac asiantiaid, sydd ar gael yn:  https://www.electoralcommission.org.uk/cy/rwyf-yneg-pleidleisiwr/ymgeisydd-neu-asiant.

Anfonwyd y Cod at bob plaid wleidyddol gofrestredig ym Mhrydain Fawr, a bydd Swyddogion Canlyniadau yn tynnu sylw'r holl ymgeiswyr a phleidiau sy'n ymladd etholiadau. 

Gall rhai Swyddogion Canlyniadau nodi'r angen i ddatblygu a cheisio cytundeb i ddarpariaethau lleol penodol sy'n ategu telerau'r Cod hwn, er mwyn mynd i'r afael â risgiau lleol a nodwyd. Rhaid i Swyddogion Canlyniadau ymgynghori ag ymgyrchwyr lleol a'r Swyddogion Enwebu cenedlaethol perthnasol yn ogystal â heddluoedd er mwyn sicrhau cytundeb lleol priodol i ddarpariaethau o'r fath, a dylent sicrhau eu bod yn cael eu cyfleu i ymgeiswyr yn lleol a'u bod yn eu deall yn iawn.

Mae'r cod hwn yn cwmpasu'r holl bobl hynny sy'n cymryd rhan weithredol mewn gwaith ymgyrchu yn yr etholiadau hynd a gedwir yn ôl:

• Etholiadau Senedd y DU (Cymru, Lloegr, a'r Alban)  
• Etholiadau awdurdodau lleol yn Lloegr
• Etholiadau cynghorau plwyf yn Lloegr
• Etholiadau maerol lleol yn Lloegr
• Etholiadau maerol awdurdodau cyfun yn Lloegr 
• Etholiadau Awdurdod Llundain Fwyaf yn Llundain
• Etholiadau Comisiynwyr yr Heddlu a Throseddu (ac etholiadau Comisiynwyr yr Heddlu, Tân a Throseddu) yng Nghymru a Lloegr
• Refferenda awdurdodau lleol yn Lloegr
• Refferenda Cynllunio Cymdogaethau a Busnesau yn Lloegr 
  

Etholiadau a refferenda eraill ym Mhrydain Fawr

NID yw'r cod hwn yn gymwys i unrhyw ddigwyddiadau pleidleisio eraill. Gellir dod o hyd i'r cod ymddygiad i ymgyrchwyr ar gyfer mathau eraill o etholiadau datganoledig a refferenda yng Nghymru a'r Alban yma, ac mae hwn yn cwmpasu:

• Etholiadau cynghorau’r Alban
• Etholiadau Senedd yr Alban
• Refferenda a gynhelir o dan ddeddfwriaeth Senedd yr Alban
• Etholiadau Senedd Cymru
• Etholiadau lleol yng Nghymru
• Refferenda a gynhelir o dan ddeddfwriaeth Senedd Cymru

Mae rhai o’r pwyntiau yn y cod hwn yn droseddau. Yn y cod ymddygiad hwn, defnyddiwn ‘rhaid’ pan gyfeiriwn at droseddau. Defnyddiwn ‘dylech’ neu ‘dylid’ ar gyfer y rhannau nad ydynt yn droseddau. 

Mae pob cyfeiriad at ymgyrchwyr yn y cod hwn yn cynnwys: 

• Ymgeiswyr sy'n sefyll etholiad, eu hasiantiaid, eu staff a'u cefnogwyr 
• Swyddogion, staff, aelodau a chefnogwyr plaid wleidyddol sy'n ymgyrchu mewn etholiad 
• Pobl a sefydliadau eraill sy'n ymgyrchu o blaid neu yn erbyn ymgeisydd, grŵp o ymgeiswyr neu blaid mewn etholiad lle maent yn cael eu cyflogi neu eu hymgysylltu gan yr ymgeisydd neu'r blaid wleidyddol 

Rydym yn cynghori'n gryf yr holl bobl a sefydliadau sy'n ymgyrchu o blaid neu yn erbyn ymgeisydd, grŵp o ymgeiswyr neu blaid mewn etholiad i gydymffurfio â'r Cod hwn, hyd yn oed pan nad ydynt wedi’u cyflogi nac yn cael eu hymgysylltu gan ymgeisydd neu blaid wleidyddol. 

Dylid codi unrhyw bryderon y cyflawnwyd unrhyw droseddau y cyfeiriwyd atynt yn y cod gyda'r heddlu lleol. 

Dylid codi unrhyw ofidion bod rhannau eraill o’r cod hwn wedi’i dorri gyda’r ymgeisydd, y blaid wleidyddol neu’r ymgyrchydd dan sylw yn gyntaf. 

Dylid tynnu sylw'r Comisiwn Etholiadol at unrhyw bryderon pellach. Bydd y Comisiwn yn eu codi gyda'r blaid neu'r ymgyrchydd perthnasol os yw hynny'n briodol, a bydd yn cytuno ar gamau priodol i ddatrys y sefyllfa neu atal unrhyw doriad rhag codi eto.

Dylai ymgyrchwyr fod yn rhydd i annog pleidleiswyr i gofrestru i bleidleisio a gwneud cais i bleidleisio drwy'r post neu benodi dirprwy i bleidleisio ar eu rhan os mai dyna'r ffordd fwyaf cyfleus iddynt bleidleisio. 

Gall ymgyrchwyr helpu i roi gwybodaeth i bleidleiswyr am sut i gymryd rhan mewn etholiadau. Dylech annog pleidleiswyr i ddefnyddio'r gwasanaeth cofrestru etholiadol ar-lein a'r gwasanaeth pleidlais bost ar-lein neu’r gwasanaeth pleidlais drwy ddirprwy ar-lein (os yw ar gael)1 , neu gallwch ddarparu ffurflenni cais papur i bleidleiswyr. Rhaid i Swyddogion Cofrestru Etholiadol eich cefnogi drwy roi nifer rhesymol o ffurflenni cais i gofrestru a ffurflenni cais am bleidlais absennol i chi ar gais.

Dylai ymgyrchwyr sicrhau bod unrhyw ffurflenni cofrestru etholiadol a ffurflenni cais am bleidlais bost neu bleidlais drwy ddirprwy yn cydymffurfio'n llawn â gofynion cyfraith etholiadol, gan gynnwys yr holl gwestiynau angenrheidiol a'r opsiynau sydd ar gael i etholwyr

Gallwch lawrlwytho ffurflenni cofrestru etholiadol o Cofrestru i bleidleisio - GOV.UK a ffurflenni cais am bleidlais absennol o www.electoralcommission.org.uk/cy/rwyf-yneg-pleidleisiwr/pleidleisiwr/pleidleisio-drwyr-post. 

Dylai ymgyrchwyr sicrhau bod cyfeiriad y Swyddog Cofrestru Etholiadol lleol wedi’i ddarparu’n glir fel y dewis gyfeiriad ar gyfer dychwelyd ffurflenni cofrestru a ffurflenni cais am bleidlais absennol.

Er mwyn sicrhau y gall pleidleiswyr wneud eu dewis eu hunain ynghylch sut i ddychwelyd ffurflenni cofrestru a ffurflenni cais am bleidlais absennol, dylech bob amser ddarparu cyfeiriad y Swyddog Cofrestru Etholiadol perthnasol yn glir fel y dewis gyfeiriad dychwelyd, hyd yn oed os rhoddir cyfeiriad arall hefyd. Bydd hyn hefyd yn lleihau'r risg o amheuaeth y gallai ceisiadau wedi'u cwblhau gael eu newid neu eu dinistrio neu fynd ar goll drwy amryfusedd.

Dylai ymgyrchwyr anfon unrhyw ffurflenni cais i gofrestru neu ffurflenni cais am bleidlais absennol wedi’u selio y mae pleidleiswyr yn eu rhoi ar garreg y drws i gyfeiriad y Swyddog Cofrestru Etholiadol perthnasol o fewn dau ddiwrnod gwaith o’u derbyn a chyn y dyddiad cau statudol.

Os bydd pleidleisiwr yn gofyn i chi gymryd ei ffurflen gais wedi'i chwblhau a'i dychwelyd at y Swyddog Cofrestru Etholiadol, dylech sicrhau bod y pleidleisiwr wedi selio'r ffurflen mewn amlen cyn ei chymryd. Dylech ddychwelyd ffurflenni i'r Swyddog Cofrestru Etholiadol yn uniongyrchol i leihau'r risg o geisiadau am bleidlais absennol yn cael eu gwrthod oherwydd bod ffurflenni wedi'u cwblhau yn cyrraedd ar ôl y dyddiad cau statudol cyn etholiad (5pm ar yr 11eg diwrnod gwaith cyn yr etholiad).

Dylai ymgyrchwyr bob amser esbonio goblygiadau gwneud cais i bleidleisio drwy'r post neu benodi dirprwy i etholwyr. 

Mae'n bwysig bod etholwyr yn deall na fyddant yn gallu pleidleisio yn bersonol ar y diwrnod pleidleisio os byddant hwy neu eu dirprwy yn gwneud cais am bleidlais bost a bod y cais yn cael ei dderbyn, ac na fyddant yn gallu pleidleisio'n bersonol os bydd y dirprwy a benodwyd ganddynt eisoes wedi pleidleisio ar eu rhan. Er mwyn osgoi dyblygu a rhoi pwysau gweinyddol diangen ar Swyddogion Cofrestru Etholiadol, dylai ymgyrchwyr geisio sicrhau nad yw etholwyr sydd wedi'u cynnwys ar restrau pleidleisio drwy'r post neu drwy ddirprwy cyfredol neu sydd eisoes wedi gwneud cais am bleidlais bost neu bleidlais drwy ddirprwy ar gyfer etholiad penodol, yn cyflwyno cais ychwanegol. 

Ni ddylai ymgyrchwyr byth annog etholwyr i ailgyfeirio eu pecyn pleidleisio drwy'r post i unrhyw le arall heblaw'r cyfeiriad lle y maent wedi cofrestru i bleidleisio.

Pan fo etholwyr yn llenwi eu ffurflenni cais am bleidlais bost, ni ddylai ymgyrchwyr byth eu hannog i ddewis cael eu pecyn pleidleisio drwy'r post wedi'i ailgyfeirio i unrhyw le heblaw'r cyfeiriad lle maent wedi cofrestru i bleidleisio.

Dylai etholwyr ofalu eu bod yn cadw eu papur pleidleisio a'u pecyn pleidleisio drwy'r post yn ddiogel, a byddant yn gallu gwneud hynny orau yn eu cyfeiriad cartref oni bai fod rhesymau cymhellol pam y byddai cael pecyn pleidleisio drwy'r post yn y cyfeiriad lle maent wedi'u cofrestru i bleidleisio yn anymarferol. Rhaid i etholwyr nodi ar y ffurflen gais y rheswm pam mae angen anfon eu pecyn pleidleisio drwy'r post i gyfeiriad arall. 

Dylid annog etholwyr i ystyried opsiynau eraill i bobl weithredu fel dirprwy – gan gynnwys perthnasau neu gymdogion, er enghraifft – cyn bod ymgyrchydd yn cytuno i weithredu fel dirprwy. 

I leihau'r risg o amheuon y gall ymgyrchwyr fod yn ceisio rhoi pwysau gormodol ar etholwyr, ni ddylid annog etholwyr i benodi ymgyrchydd fel eu dirprwy. Bellach mae terfyn ar faint o bobl y gall rhywun fod yn ddirprwy ar eu rhan. Gallwch weithredu fel dirprwy ar ran dau berson. Os byddwch yn pleidleisio ar ran pleidleiswyr y DU sy’n byw dramor, gallwch weithredu fel dirprwy ar gyfer hyd at bedwar o bobl (ond dim ond dau o’r rheini sy’n gallu byw yn y DU).   

Dylai ymgyrchwyr fod yn rhydd i hysbysu pleidleiswyr bod angen ID ffotograffig arnynt i bleidleisio mewn etholiadau penodol a sut i wneud cais am Dystysgrif Awdurdod Pleidleisiwr.

Gall ymgyrchwyr helpu i hysbysu pleidleiswyr bod yn rhaid iddynt ddarparu math addas o ID ffotograffig i bleidleisio yn bersonol mewn gorsaf bleidleisio ar gyfer yr etholiadau a gwmpesir gan y cod hwn (gweler yr adran cwmpas uchod). Gall ymgyrchwyr hefyd annog pleidleiswyr nad oes ganddynt ddull addas o ID ffotograffig i wneud cais am Dystysgrif Awdurdod Pleidleisiwr y gallant ei defnyddio i bleidleisio yn eu gorsaf bleidleisio leol. Dylai ymgyrchwyr annog pleidleiswyr i wirio a oes ganddynt ID ffotograffig addas cyn gwneud cais am Dystysgrif Awdurdod Pleidleisiwr. Mae’r rhestr lawn o ID a dderbynnir ar gael yma. Dylai ymgyrchwyr annog pleidleiswyr i wneud cais am Dystysgrif Awdurdod Pleidleisiwr ar-lein gan mai dyma'r ffordd gyflymaf a hawsaf i wneud cais. Gall pleidleiswyr wneud cais ar-lein drwy glicio yma. Fodd bynnag, mae hefyd yn bosibl i bleidleiswyr wneud cais gan ddefnyddio ffurflen bapur trwy glicio yma.

Ni ddylai ymgyrchwyr drin ceisiadau am Dystysgrif Awdurdod Pleidleisiwr ar bapur na chynorthwyo pleidleiswyr gyda cheisiadau ar-lein

Bydd yn rhaid i bleidleiswyr ddarparu gwybodaeth bersonol sensitif pan fyddant yn gwneud cais am Dystysgrif Awdurdod Pleidleisiwr, gan gynnwys ffotograffau. Nid oes angen i ymgyrchwyr gael mynediad at yr wybodaeth hon.

Ni ddylai rhifwyr ofyn i weld neu wirio ID ffotograffig unrhyw bleidleisiwr eu hunain

Nid oes gan rifwyr statws cyfreithiol ac mae gan bleidleiswyr yr hawl i wrthod rhoi unrhyw wybodaeth iddynt. Efallai y bydd rhifwyr yn atgoffa pleidleiswyr wrth iddynt nesáu at yr orsaf bleidleisio y bydd angen iddynt ddarparu ID ffotograffig i gael papur pleidleisio. Ond ni ddylai rhifwyr ofyn i weld neu wirio manylion ID ffotograffig unrhyw bleidleisiwr (gan gynnwys tystysgrifau awdurdod pleidleisiwr). Mae'r gofyniad cyfreithiol i gynnal gwiriad ID ar gyfer staff gorsaf bleidleisio yn unig, fel rhan o'r broses bleidleisio. Am ragor o wybodaeth am rôl rhifwyr a'r hyn y gallant ac na allant ei wneud y tu allan i orsafoedd pleidleisio, cyfeiriwch at ein Canllawiau i Rifwyr a Gair i Gall i Rifwyr.

Ni ddylai ymgyrchwyr byth trin dogfennau pleidleisio drwy’r post unrhyw un arall. 

Mae’r term “dogfen pleidleisio drwy’r post” yn cwmpasu papur pleidleisio drwy’r post, datganiad pleidleisio drwy'r post, datganiad hunaniaeth, amlenni ar gyfer dychwelyd dogfennau pleidleisio drwy’r post ac amlen sy’n cynnwys pecyn pleidleisio drwy’r post

Mae'n drosedd i ymgyrchydd drin dogfennau pleidleisio drwy'r post pleidleisiwr arall. Mae'r drosedd yn berthnasol i ymgeiswyr a phleidiau gwleidyddol, a'r rhai sy'n gysylltiedig â, wedi’u cyflogi neu eu hymgysylltu gan ymgeiswyr a phleidiau – gweler yr adran terminoleg. Mae'n cario uchafswm cosb o hyd at ddwy flynedd o garchar, dirwy neu'r ddau; a gwahardd rhag sefyll am swydd etholiadol a rhag pleidleisio am gyfnod o 5 mlynedd. 

Mae dau eithriad i'r drosedd hon: 

• Caniateir i ymgyrchwyr drin dogfennau pleidleisio drwy'r post priod, partner sifil, rhiant, mam-gu/nain, tad-cu/taid, brawd, chwaer, plentyn, ŵyr neu wyres rhywun y maent yn byw a nhw, neu rywun y maent yn gofalu amdanynt.  
• Caniateir i ymgyrchwyr drin dogfennau pleidleisio drwy'r post os yw hynny'n cael ei gynnwys yn nyletswyddau swydd neu rôl sydd ganddynt, ac mae'r trin yn gyson â'r dyletswyddau hynny. Gweithwyr post yw'r rhain, pobl sy'n ymwneud â chynnal etholiadau, a phobl sydd â rolau mewn sefydliadau neu adeiladau cymunedol lle mae casglu pleidleisiau post yn rhan o'r rôl.  Byddai enghreifftiau yn cynnwys gwirfoddoli ar gyfer sefydliad cymunedol sy'n cynorthwyo pleidleiswyr anabl neu weithio mewn cartref gofal. 
  

Os bydd rhywun yn gofyn i chi am help i gwblhau papur pleidleisio, dylech bob amser gyfeirio'r pleidleisiwr at staff y Swyddog Canlyniadau yn y swyddfa etholiadau, a fydd o bosibl yn gallu trefnu ymweliad cartref os bydd angen. Bydd cymorth ar gael i etholwyr mewn gorsafoedd pleidleisio hefyd. 

Os bydd rhywun yn gofyn i chi am help i gwblhau papur pleidleisio, dylech bob amser gyfeirio'r pleidleisiwr at staff y Swyddog Canlyniadau yn y swyddfa etholiadau, a fydd o bosibl yn gallu trefnu ymweliad cartref os bydd angen. Bydd cymorth ar gael i etholwyr mewn gorsafoedd pleidleisio hefyd.

Ni ddylai ymgyrchwyr byth arsylwi ar bleidleiswyr yn cwblhau eu papur pleidleisio. Os byddwch gyda phleidleisiwr pan fydd yn cwblhau ei bapur pleidleisio, cofiwch fod yn rhaid iddo bob amser ei gwblhau'n gyfrinachol

Mae'n drosedd ceisio cael, neu i gyfathrebu, rhif, marc swyddogol neu farc adnabod unigryw arall ar bleidlais bost pleidleisiwr, neu pa ymgeisydd y mae'r pleidleisiwr wedi pleidleisio drosto. Y gosb fwyaf am y drosedd hon yw dedfryd o 6 mis o garchar neu ddirwy. (Mae'r drosedd hon yn berthnasol i bawb p'un a ydynt yn ymgyrchydd ai peidio.

Dylech sicrhau bod y pleidleisiwr yn selio'r ddwy amlen yn bersonol ac yn syth ar ôl cwblhau ei bapur pleidleisio a'i ddatganiad pleidleisio drwy'r post. Os gofynnir i chi am gyngor, mae'n dderbyniol ac yn ddefnyddiol yn aml esbonio'r broses bleidleisio, ond peidiwch â chynnig helpu unrhyw un i gwblhau ei bapur pleidleisio.  Lle bynnag y bo'n ymarferol, dylech annog pleidleiswyr i bostio'r pecyn pleidleisio drwy'r post wedi'u gwblhau neu ei ddosbarthu eu hunain. Os bydd pleidleisiwr yn dod atoch neu'n gofyn am help am nad yw'n gallu postio ei becyn pleidleisio drwy'r post wedi'i gwblhau na gwneud trefniadau eraill i'w ddychwelyd mewn pryd, dylech gysylltu â'r Swyddog Canlyniadau i ofyn iddo/iddi drefnu i'r pecyn gael ei gasglu. 

Dylai fod hawl gan ymgyrchwyr i gyflwyno eu negeseuon i bleidleiswyr ar y diwrnod pleidleisio, gan gynnwys mewn mannau cyhoeddus y tu allan i fannau pleidleisio.  

 
Ni ddylai staff gorsafoedd pleidleisio na swyddogion yr heddlu geisio atal na symud ymgyrchwyr sydd fel arall yn cyfathrebu'n heddychlon â phleidleiswyr, ar yr amod nad ydynt yn y man pleidleisio neu'n rhwystro mynediad iddo. Fodd bynnag, dylech sicrhau bod eich dull gweithredu yn gymesur a dylech gydnabod y gall grwpiau o gefnogwyr godi ofn ar bleidleiswyr.

Dylai ymgyrchwyr gadw mynediad i fannau pleidleisio a'r palmentydd o gwmpas mannau pleidleisio yn glir fel y gall pleidleiswyr fynd i mewn iddynt.  

Y Swyddog Llywyddu sy'n gyfrifol am gadw trefn yn y man pleidleisio, ac mae'n bosibl y bydd staff yr orsaf bleidleisio neu swyddogion yr heddlu yn gofyn i chi symud os byddwch yn rhwystro mynediad pleidleiswyr i fan pleidleisio. 

Dylai ymgyrchwyr fod yn barod i roi datganiad i'r heddlu a chadarnhau unrhyw honiadau ynghylch twyll etholiadol.  

Bydd yr heddlu yn ymchwilio i honiadau pan fydd rhywun yn barod i roi tystiolaeth neu ddatganiad yn cefnogi'r gŵyn, ond gall honiadau di-sail ynghylch twyll etholiadol wneud drwg i hyder yn uniondeb y broses etholiadol. Dylech sicrhau eich bod yn hyderus y gellir darparu tystiolaeth i'r heddlu cyn ystyried a yw'n briodol cyhoeddi unrhyw honiad penodol.  
 

Dylai ymgyrchwyr sy'n pryderu neu sy'n credu bod twyll etholiadol wedi digwydd, godi'r mater gyda'u hasiant etholiad neu blaid leol, neu gyda'r Swyddog Cofrestru Etholiadol perthnasol neu Swyddog Canlyniadau yr ardal.  

Mae'n bosibl y bydd yn gallu esbonio p'un a oes trosedd yn ymwneud ag etholiad wedi'i chyflawni ai peidio, a chyfeirio'r mater at yr heddlu os yw'n briodol neu ddarparu manylion swyddog cyswllt yr heddlu ar gyfer yr ardal berthnasol fel y gall ymgyrchwyr roi gwybod am yr honiad. Dylai pryderon ynghylch torri'r rheolau cyllid gwleidyddol gael eu mynegi i'r Comisiwn Etholiadol yn uniongyrchol. 

 

Dylai unrhyw ymgyrchydd sydd â thystiolaeth wirioneddol fod trosedd etholiadol wedi'i chyflawni hysbysu'r heddlu o'r drosedd honno yn syth ac yn ddi-oed.  

 
Os yw'n briodol, bydd yr heddlu yn ymchwilio i'r mater. Mae gan bob heddlu Bwynt Cyswllt Unigol (a elwir yn SPOC) i arwain ar faterion etholiadol ac a fydd yn ymdrin yn uniongyrchol â'r mater neu'n rhoi cyngor i swyddogion yr heddlu lleol. Gall y Comisiwn Etholiadol helpu i ddarparu manylion cyswllt ar gyfer Pwyntiau Cyswllt Unigol heddluoedd lleol.   

Cytunwyd ac yn weithredol o Rhagfyr 2015