Adroddiad Blynyddol a Chyfrifon 2019/20

I’r Comisiwn Etholiadol, mae 2019-20 wedi bod yn flwyddyn a nodweddwyd gan amserlen etholiadol brysur a chyfnewidiol. Ym mis Mai, ar ôl cefnogi cyflawni etholiadau llywodraeth leol yn Lloegr a Gogledd Iwerddon, ymatebasom yn gyflym i benderfyniad Llywodraeth y DU i gynnal Etholiadau Senedd Ewrop. Ym mis Hydref, buom yn cefnogi Etholiad cyffredinol Senedd y DU ar 12 Rhagfyr. Yn gynnar yn 2020, mewn ymateb i’r pandemig Covid-19, gwnaethom gynghori a chynorthwyo Llywodraeth y DU wrth ohirio etholiadau mis Mai, gan gydnabod yr effaith ar bleidleiswyr, ymgyrchwyr, ac awdurdodau lleol.

Cyn etholiad 2019, rhoesom gymorth i bawb a fu’n cymryd rhan. Cynaliasom ymgyrchoedd ymwybyddiaeth gyhoeddus i sicrhau bod pawb a oedd yn gymwys yn gallu cofrestru a bwrw eu pleidlais; fe wnaeth un ym mhob 4 person weld ein hymgyrch etholiad cyffredinol  ac fe wnaeth gweinyddwyr etholiadol ychwanegu mwy na 1.2 miliwn o bobl at y cofrestrau. Yn ystod mis Tachwedd a mis Rhagfyr, aethom i’r afael â bron i 9,000 o ymholiadau gan y cyhoedd, ac fe wnaeth bron i 1.3 miliwn o ddefnyddwyr ymweld â’n gwefan, gan roi i bobl y wybodaeth yr oedd ei hangen arnynt i bleidleisio’n hyderus. Cynorthwyasom y nifer uchaf erioed o ymgyrchwyr di-blaid i gymryd rhan yn yr etholiadau, a chyhoeddi gwybodaeth am dros £113 miliwn o roddion a dderbyniwyd gan bleidiau gwleidyddol yn y DU yn 2019, gan sicrhau bod y cyhoedd yn gallu gweld o ble y cafodd pleidiau eu cyllid. Gweithiasom yn agos â Chyngor Cenedlaethol Penaethiaid yr Heddlu, Gwasanaeth Erlyn y Goron (CPS) a’r Coleg Heddlu i gynhyrchu canllawiau i helpu ymgeiswyr i gynnal ymgyrchoedd parchus ac amddiffyn eu hunain rhag camdriniaeth.

Fe aeth y gymuned etholiadol i’r afael â’r her ac er gwaethaf ansicrwydd ac amserlenni tyn digwyddiadau’r flwyddyn, cyflawnwyd etholiadau llwyddiannus. Fe wnaeth ein hymchwil barn gyhoeddus ganfod bod gan y mwyafrif o’r rheiny a ymatebodd hyder yn y modd y cafodd yr etholiadau hyn eu cynnal (69% ar gyfer yr etholiad cyffredinol), er bod y lefelau hyder yn is na’r hyn a gafwyd mewn arolygon blaenorol, a daeth y pwysau ar y system yn fwyfwy amlwg. Fel gyda phob etholiad, cynorthwyasom waith ein gweinyddwyr etholiadol - fe wnaeth 99% o’r rheiny a ymatebodd i’n harolwg ar ôl y bleidlais ddweud eu bod wedi cael ein canllawiau ac adnoddau yn ddefnyddiol.

Yn ychwanegol at yr amserlen etholiadol brysur, cynorthwyasom ein gweinyddwyr etholiadol mewn dwy ardal i gynnal deisebau adalw, ac fe wnaeth y ddwy beri is-etholiad. Adroddasom ar weinyddu’r deisebau hyn, gan rannu argymhellion ar gyfer gwelliannau yn y dyfodol â Llywodraeth y DU. Fe wnaethom hefyd gynorthwyo gyda pharatoadau ar gyfer newidiadau pwysig i’r canfasiad blynyddol, a fydd yn symleiddio archwiliad blynyddol y cofrestrau etholiadol. Rydym wedi datblygu canllawiau ar y broses newydd, fel y gall gweinyddwyr ddeall eu cyfrifoldebau; creasom hefyd ffurflenni hawdd eu defnyddio ar gyfer y cyhoedd. Rydym wedi gweithio’n agos â Chymdeithas y Gweinyddwyr Etholiadol, Cymdeithas Aseswyr yr Alban, Solace, a swyddogion o lywodraethau’r DU i sicrhau ein bod ni oll yn ymgorffori’r newidiadau yn llwyddiannus.

Gwnaethom gadw cofrestrau’r pleidiau gwleidyddol ac ymgyrchwyr, goruchwylio’r cyfreithiau parthed cyllid gwleidyddol, cyhoeddi ffurflenni ariannol, gweinyddu grantiau datblygu a pholisi, darparu canllawiau a chyngor, a gweithredu rheoleiddio. Mae gennym hanes cryf o lwyddo yn y llysoedd, ond rydym yn ceisio dysgu hefyd gan bob canlyniad. Fe wnaethom hefyd alluogi a chynorthwyo cyrff cysylltiedig yn eu gwaith rheoleiddio, megis yr heddlu, CPS, y Comisiynydd Gwybodaeth, Ofcom, yr Awdurdod Safonau Seneddol Annibynnol, a’r Comisiynydd Seneddol dros Safonau. Fe wnaethom hefyd ymgysylltu â’r prif gwmnïau cyfryngau cymdeithasol i annog eu rôl yn nhryloywder ymgyrchu gwleidyddol.

Rydym wedi parhau i gryfhau ein perthynas â seneddau yr Alban, Cymru, a’r DU. Mae hyn wedi cynnwys gwerthuso’r cynlluniau peilot a gynhaliwyd yn Lloegr; helpu i baratoi at newidiadau i’r etholfraint yng Nghymru a’r Alban; a chefnogi biliau diwygio etholiadol sylweddol yn seneddau’r Alban a Chymru. Cydweithiasom â Swyddfa Etholiadol Gogledd Iwerddon ar gynlluniau i gyflawni’r canfasiad llawn y mae’n ofynnol ei gynnal bob 10 mlynedd, a fydd bellach yn digwydd yn 2021.

Rydym yn gweld alinio rhwng ein hargymhellion a mentrau a blaenoriaethau llywodraethau’r DU, megis ymrwymiadau llywodraethau’r DU i amddiffyn democratiaeth, a Senedd yr Alban yn cynnwys nifer o’n hargymhellion yn ei ddeddfwriaeth refferenda newydd. Byddwn yn parhau i annog yr holl lywodraethau i roi ein hargymhellion ar waith, gan gynnwys diwygio’r rheolau ar gyfer ymgyrchu digidol, ac ar gyfer cyfraith etholiadol yn fwy cyffredinol, wedi eu seilio ar yr argymhellion gwych a wnaed gan adroddiad terfynol Comisiynydd y Gyfraith ar y pwnc. Yn 2019, cyhoeddasom ymchwil bwysfawr i gywirdeb a chyflawnder y cofrestrau etholiadol, yn ogystal ag astudiaeth ddichonoldeb ar opsiynau ar gyfer moderneiddio cofrestru etholiadol, gan ddangos buddion posib diwygio yn y maes hwn.

Rydym hefyd wedi ymrwymo i wneud ein diwygiadau ein hunain. Y flwyddyn ddiwethaf, fe wnaethom barhau i adolygu yr holl ddisgrifiadau pleidiau a gynhwyswyd ar y gofrestr, i helpu pleidleiswyr i ganfod ymgeiswyr yn glir ar y papur pleidleisio. Gan gydweithio â’r prif bleidiau gwleidyddol, rydym wedi gwneud cynnydd da ar offeryn ar-lein newydd a fydd yn ei gwneud hi’n haws i bleidiau ac ymgyrchwyr gofrestru gyda ni ac adrodd gwybodaeth ariannol. Mewn system lle mae’r rhan fwyaf yn cydymffurfio â’r rheolau parthed cyllid gwleidyddol, yr hyn sydd orau gennym yw helpu i gynyddu cydymffurfiaeth yn hytrach na chymryd camau gorfodi wedyn. Bydd yr offeryn newydd yn chwarae rôl wrth helpu’r rheiny rydym yn eu rheoleiddio i gyflawni hynny.

Yn sylfaen i’n gwaith, rydym wedi gwella ein swyddogaethau adnoddau dynol, cynllunio, a thechnoleg ddigidol. Rydym wedi rhoi ar waith systemau cynllunio, llywodraethiant a chaffael newydd ar-lein. Rydym hefyd wedi buddsoddi mewn datblygu ac ymgysyllu â staff, ac o ganlyniad mae trosiant staff wedi cwympo 19%.

Wrth inni edrych ymlaen at y flwyddyn i ddod, erys y risgiau a gyflwynir gan gyfraith etholiadol hynafol a chymhleth yn bryder allweddol. Law yn llaw â phwysau parhaus ar adnoddau a chynhwysiant awdurdodau lleol, a system gofrestru hynafol, mae’n cynyddu’r straen ar weinyddwyr etholiadol ac yn methu â chadw’n gyfredol mewn perthynas â datblygiadau technolegol. Rydym yn barod i weithio gyda llywodraethau a rhanddeiliaid eraill i fynd i’r afael â’r heriau hyn.

Edrychwn ymlaen at barhau i weithio â llywodraethau’r DU i sicrhau bod eu cynlluniau cyfredol ar gyfer diwygio yn gallu mynd yn eu blaenau yn effeithiol. Rydym yn cydweithio’n agos â phob llywodraeth ar oblygiadau’r pandemig Covid-19 ar gyfer etholiadau, ac yn trafod ag eraill yn ogystal, i weld pa wersi y gellir eu dysgu a pha newidiadau a allai fod yn ddefnyddiol at y dyfodol.