25 Medi 2019 Nodiadau o gyflwyniad/trafodaeth anffurfiol i’r Comisiynwyr ar yr arolwg o gywirdeb a chyflawnrwydd

Rhoddwyd y cyflwyniad gan y Pennaeth Ymchwil, a esboniodd mai diben yr ymchwil oedd rhoi trosolwg o gywirdeb a chyflawnrwydd cofrestrau etholwyr ym Mhrydain Fawr a Gogledd Iwerddon, llywio ein canllawiau i Swyddogion Cofrestru Etholiadol, a llywio’r ffordd rydym yn cynnal ymgyrchoedd codi ymwybyddiaeth y cyhoedd.

Roedd y cyflwyniad yn cwmpasu’r adroddiad diweddaraf ar ansawdd y 372 o gofrestrau etholwyr yn y DU. Cymerwyd gofal i sicrhau bod yr aelwydydd a samplwyd yn cynrychioli dosbarthiad daearyddol o awdurdodau lleol yng Nghymru, Lloegr a’r Alban a wardiau yng Ngogledd Iwerddon. Dyma’r tro cyntaf i faint y sampl yng Nghymru a’r Alban fod yn ddigon mawr i ni lunio amcangyfrifon cadarn ar gyfer yr ardaloedd datganoledig hynny. Er bod ein cyfradd ymateb o 72% yn eithaf uchel, roedd y Bwrdd ar ddeall bod risg o duedd systematig o ran pa aelwydydd a oedd yn debygol o ymateb, yr oedd yn anodd mynd i’r afael â hi.

Canfu’r arolwg nad oedd tua 17% o bleidleiswyr cymwys ym Mhrydain Fawr wedi’u cofrestru’n gywir yn eu cyfeiriad presennol. Yng Ngogledd Iwerddon, nid oedd 25% o bleidleiswyr cymwys wedi’u cofrestru’n gywir. Hefyd, roedd dros 10% o gofnodion ar y cofrestrau ym Mhrydain Fawr ac 20% yng Ngogledd Iwerddon yn anghywir. Cydnabu’r Pennaeth Ymchwil na allai’r astudiaeth fesur yn gywir bleidleiswyr a oedd wedi’u cofrestru mewn mwy nag un etholaeth.

Clywodd y Bwrdd fod pobl ifanc, pobl a oedd wedi symud tŷ yn ddiweddar, a rhentwyr preifat yn llawer llai tebygol o fod wedi’u cofrestru’n gywir. Roedd pobl a oedd wedi byw yn eu cyfeiriad am lai na dwy flynedd yn llawer llai tebygol o fod wedi’u cofrestru’n gywir na’r rhai a oedd wedi byw yn eu cyfeiriad am fwy o amser. Roedd cofnodion rhentwyr preifat ar y gofrestr yn llawer llai tebygol o fod yn gyfredol na chofnodion pobl sy’n berchen ar eu tai eu hunain. Roedd y canfyddiadau hyn yn debyg i ganlyniadau arolygon blaenorol.

Trafododd y Bwrdd gyfraddau cofrestru pleidleiswyr sydd â nodweddion gwahanol. Canfu’r astudiaeth fod cyfraddau cofrestru is ymhlith pleidleiswyr o dan 35 oed o’u cymharu â phleidleiswyr dros 35 oed ym Mhrydain Fawr ac yng Ngogledd Iwerddon. Cafwyd pryder bod y data yn awgrymu cyfraddau cofrestru is ymhlith pobl ifanc yng Ngogledd Iwerddon yn arwain at gyfraddau cofrestru is ymhlith carfanau hŷn; ymddangosai fod pleidleiswyr nad oeddent wedi’u cofrestru’n gywir pan oeddent yn iau yn llai tebygol o fod wedi’u cofrestru’n gywir wrth iddynt fynd yn hŷn. 

Ystyriodd y Bwrdd gyfyngiadau’r ymgyrchoedd cofrestru presennol, ynghyd â dulliau newydd o wella cywirdeb a chyflawnrwydd cofrestrau etholwyr. Nododd y Bwrdd y diwygiadau arfaethedig i’r canfasiad blynyddol a oedd eisoes yn mynd rhagddynt.

Ystyriodd y Bwrdd opsiynau a allai wella cywirdeb a chyflawnrwydd y gofrestr. Ymhlith yr opsiynau roedd caniatáu i Swyddogion Cofrestru Etholiadol gael mwy o fynediad at y data cenedlaethol sy’n bodoli eisoes a allai gefnogi prosesau cofrestru mwy awtomataidd neu awtomatig. Trafodwyd hefyd integreiddio cofrestru etholiadol â thrafodion gwasanaethau cyhoeddus eraill, er enghraifft gwneud cais am drwydded yrru neu adnewyddu trwydded yrru, er mwyn ei gwneud yn haws i bleidleiswyr sicrhau bod eu manylion cofrestru yn gywir. Gallai newid i ffurfiau mwy awtomataidd ar gofrestru ar gyfer grwpiau penodol, er enghraifft cofrestru pleidleiswyr ifanc pan fyddent yn cael eu rhif Yswiriant Gwladol cyn eu pen-blwydd yn 16 oed, helpu i wella lefelau cofrestru.

Nododd y Pennaeth Ymchwil yr anawsterau wrth gymharu ffigurau cywirdeb a chyflawnrwydd yn ddibynadwy dros amser a rhwng gwahanol astudiaethau. Esboniodd fod yn rhaid ystyried ffactorau eraill, megis nifer gwladolion yr Undeb Ewropeaidd a oedd yn byw yn y DU ar adeg cymharu. Cafwyd newidiadau i’r etholfraint dros amser hefyd, a fyddai’n effeithio ar y gallu i gymharu ffigurau. Gofynnodd y Bwrdd i’r Pennaeth Ymchwil ystyried gwneud cymhariaeth â gwledydd eraill.

Trafododd y Bwrdd y ffordd orau o gyflwyno canfyddiadau ac argymhellion yr astudiaeth. Ym marn y Bwrdd, roedd yn briodol rhoi gwybodaeth ronynnaidd am nodweddion pleidleiswyr a oedd yn llai tebygol o fod wedi’u cofrestru. Awgrymodd y Bwrdd hefyd y dylid argymell newidiadau i’r broses gofrestru er mwyn lleihau nifer y cofnodion dyblyg yn y system.

Daeth y cyfarfod i ben am 2.35pm.