Cyfarwyddyd drafft ar gyfer Swyddogion Canlyniadau: Cymorth i bleidleisio ar gyfer pobl ag anableddau
Crynodeb
Dylai pob person allu cofrestru a phleidleisio heb wynebu rhwystrau.
Mae'r cyfarwyddyd hwn yn cynnig gwybodaeth a chyngor mewn perthynas â'r camau y gallwch chi a'ch staff eu cymryd i helpu i ddileu rhwystrau ffisegol a seicolegol yn yr orsaf bleidleisio, yn ogystal â rhwystrau o ran gwybodaeth. Mae hefyd yn ceisio eich helpu i nodi a darparu cyfarpar ar gyfer gorsafoedd pleidleisio a fydd yn helpu i wneud pleidleisio yn haws i bleidleiswyr sydd ag anableddau.
Mae'r cyfarwyddyd wedi'i lywio gan adborth a gafwyd gan amrywiaeth o sefydliadau cymdeithas sifil sydd wedi rhannu profiadau pleidleisio mewn gorsafoedd pleidleisio y rheini y maent yn eu cynrychioli, yn ogystal â thynnu sylw at arferion a chyfarpar a allai helpu i wella eu profiad.
Sut i ddefnyddio'r cyfarwyddyd hwn
Drwy gydol y cyfarwyddyd hwn, rydym yn defnyddio'r gair ‘rhaid’ wrth gyfeirio at ofyniad cyfreithiol penodol a'r gair ‘dylai’ ar gyfer arfer a argymhellir.
Fel Swyddog Canlyniadau, mae'n rhaid i chi ystyried y cyfarwyddyd ar gyfarpar y bydd angen ei ddarparu mewn gorsafoedd pleidleisio1 fel rhan o'ch dyletswyddau ehangach i ystyried anghenion pleidleiswyr anabl mewn gorsafoedd pleidleisio, gwneud addasiadau rhesymol a darparu cyfarpar.
Sicrhau bod pleidleisio yn hygyrch
Dylai pob pleidleisiwr allu pleidleisio yn annibynnol ac yn gyfrinachol.
Fodd bynnag, gwyddom y bydd pobl sydd ag anableddau yn aml yn wynebu rhwystrau, gan gynnwys y canlynol:
- nid ydynt yn gwybod am eu hawliau pleidleisio
- nid oes ganddynt yr hyder i gofrestru neu bleidleisio
- problemau pan fyddant yn mynd i orsaf bleidleisio
Mae cael anabledd yn golygu bod galluoedd corfforol neu feddyliol person wedi'u lleihau mewn rhyw ffordd o gymharu â'r rhan fwyaf o bobl. Gall anabledd person fod o ganlyniad i gyflwr meddygol: er enghraifft, mae'n bosibl na fydd rhywun sydd ag arthritis yn ei ddwylo yn gallu gafael mewn pethau neu eu cario gystal â rhai pobl eraill. Ond nid oes rhaid i anabledd fod yn gyflwr meddygol â diagnosis a gall gynnwys namau corfforol a seicolegol a all fod yn weladwy ac yn anweladwy. Er enghraifft, os bydd person yn dioddef gorbryder, mae'n bosibl y bydd ganddo namau meddyliol – megis anhawster canolbwyntio – yn ogystal â namau corfforol, megis blinder difrifol ac anhawster cysgu.
Bydd y cyfarwyddyd hwn yn eich helpu i ystyried rhai o'r rhwystrau hysbys i bleidleisio a nodir gan y rhai sydd ag anableddau, sut y gallwch sicrhau eich bod chi a'ch staff yn ymwybodol ohonynt, a sut y gallwch nodi pa gymorth a chyfarpar y bydd angen eu darparu mewn gorsafoedd pleidleisio er mwyn sicrhau bod pleidleisio mor hygyrch â phosibl i bawb.
Mae fframwaith cyffredinol o ddarpariaethau cyfreithiol sy'n cyd-fynd â darpariaethau penodol mewn cyfraith etholiadol er mwyn helpu i ddiogelu a gwella profiad pleidleiswyr sydd ag anableddau, y bydd angen i chi ei ystyried wrth nodi sut i weinyddu'r broses bleidleisio yn eich ardal.
Deddf Cydraddoldeb 2010
Ym Mhrydain Fawr, mae dyletswydd ar Swyddogion Canlyniadau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 i ragweld anghenion pobl sydd ag anableddau ac ystyried addasiadau rhesymol a all ddileu unrhyw anfantais sylweddol.
Fel Swyddog Canlyniadau, mae'n ofynnol i chi sicrhau nad ydych yn cynnig safon is o wasanaeth i bobl sydd ag anableddau na phleidleiswyr eraill. I wneud hyn, mae angen i chi ystyried anghenion pleidleiswyr sydd ag anableddau a rhagweld y mathau o addasiadau rhesymol y gallai fod eu hangen ar bleidleiswyr â mathau gwahanol o anabledd.
Deddf Gogledd Iwerddon 1998
Mae Adran 75 o Ddeddf Gogledd Iwerddon 1998 yn ei gwneud yn ofynnol i bob corff llywodraeth, sy'n cynnwys y Prif Swyddog Etholiadol, hyrwyddo cyfle cyfartal i'r rhai sydd ag anabledd a'r rhai heb anabledd wrth gyflawni ei swyddogaethau. Mae'r dyletswyddau hyn yn berthnasol wrth lunio polisïau, gweithredu polisïau a darparu gwasanaethau.
Deddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd 1995
Yng Ngogledd Iwerddon, mae Deddf Gwahaniaethu ar sail Anabledd 1995 yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau cyhoeddus, sy'n cynnwys y Prif Swyddog Etholiadol, wneud addasiadau rhesymol i ddileu unrhyw anfantais sylweddol i bobl sydd ag anableddau.
Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983
Ceir darpariaethau penodol yn Neddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 sy'n darparu dyletswydd i gefnogi hygyrchedd pleidleisio.
Adran 199B o Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983
Mae'n ofynnol i chi sicrhau y caiff hysbysiadau etholiad eu cyfieithu neu eu darparu mewn fformatau eraill, lle y credwch ei bod yn briodol gwneud hynny. Gallech eu paratoi:
- Mewn Braille1
- Mewn ieithoedd heblaw Cymraeg a Saesneg2
- Gan ddefnyddio lluniau3
- Mewn fformat sain4
- Gan ddefnyddio unrhyw ddull arall o sicrhau bod gwybodaeth yn hygyrch5
Atodlen A1 Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983
Mae'n rhaid ystyried hygyrchedd gorsaf bleidleisio bosibl wrth ddynodi neu adolygu man pleidleisio.6 Rhaid i'r awdurdod perthnasol geisio sylwadau gan y rheini sydd ag arbenigedd penodol mewn perthynas â mynediad i safle neu gyfleusterau i bobl sydd â mathau gwahanol o anabledd.7 Mae ein cyfarwyddyd adolygu dosbarthiadau etholiadol yn cynnwys rhagor o wybodaeth am y ddyletswydd hon.
Deddf Etholiadau 2022
Yn Neddf Etholiadau 2022, cyflwynwyd darpariaethau i helpu'r rheini sydd ag anableddau i bleidleisio mewn gorsafoedd pleidleisio.
Mae'r Ddeddf:
- yn creu gofyniad i chi ddarparu i bob gorsaf bleidleisio unrhyw gyfarpar y mae’n rhesymol ei ddarparu at ddibenion galluogi pobl berthnasol i bleidleisio’n annibynnol ac yn gyfrinachol, neu ei gwneud yn haws iddynt wneud hyn.
- Caiff pobl berthnasol eu diffinio yn y ddeddfwriaeth fel y rheini sy'n ei chael hi'n anodd neu'n amhosibl pleidleisio am eu bod yn ddall neu’n rhannol ddall neu am fod ganddynt anabledd arall.
- yn ei gwneud yn ofynnol i chi ystyried canllawiau'r Comisiwn ar y cyfarpar y bydd angen ei ddarparu mewn gorsafoedd pleidleisio.8 Gellir dod o hyd i'r canllawiau hyn yn Darparu cyfarpar yn yr orsaf bleidleisio sy'n galluogi pobl sydd ag anableddau i bleidleisio, neu ei gwneud yn haws iddynt wneud hyn
- yn ehangu'r rheolau o ran pwy all fod yn gydymaith er mwyn cynnwys unrhyw un sydd dros 18 oed.9
Mae'r darpariaethau hyn yn gymwys i'r mathau canlynol o etholiad:
- Etholiadau Senedd y DU
- Etholiadau Comisiynwyr yr Heddlu a Throseddu yng Nghymru a Lloegr
- Etholiadau lleol yn Lloegr a Gogledd Iwerddon
- Etholiadau maerol yn Lloegr
- Etholiadau Awdurdod Llundain Fwyaf
- Etholiadau'r Cynulliad yng Ngogledd Iwerddon
Nid yw'r gofynion hyn yn gymwys i etholiadau i Senedd Cymru na Senedd yr Alban, nac i etholiadau lleol yng Nghymru a'r Alban. Fodd bynnag, mae'r dyletswyddau o dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010 a Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983, sy'n ymwneud â sicrhau bod pleidleisio yn hygyrch i bleidleiswyr sydd ag anableddau, yn gymwys.
Deall y rhwystrau i bleidleisio i bleidleiswyr sydd ag anableddau
Mae pobl sydd ag anableddau yn wynebu mathau gwahanol o rwystrau pan fyddant am fynd i orsaf bleidleisio i fwrw eu pleidlais. Er enghraifft, nid oes gan rai pobl yr hyder i fynd i'r orsaf bleidleisio, ac mae gan rai rwystrau ffisegol i'w goresgyn er mwyn gallu pleidleisio. Drwy nodi a deall y rhwystrau ffisegol a seicolegol y gall pobl eu hwynebu, yn ogystal â rhwystrau o ran gwybodaeth, byddwch mewn sefyllfa well i wneud trefniadau i helpu pobl i bleidleisio.
Mae rhai o'r rhwystrau a'r heriau a wynebir gan bobl yn cynnwys y canlynol:
- Nid ydynt yn deall y broses bleidleisio
- Nid yw cyfarwyddiadau ysgrifenedig ar gael mewn Cymraeg neu Saesneg clir, neu fformat hawdd ei ddeall
- Nid ydynt yn gwybod y gall cydymaith eu helpu i bleidleisio
- Gorbryder mewn perthynas â:
- mynd i'r orsaf bleidleisio, yn enwedig os nad ydynt wedi bod o'r blaen
- gallu mynd i mewn i'r orsaf bleidleisio
- gwybod beth fydd yn digwydd yno
- gwybod beth yw'r broses ar gyfer pleidleisio
- y posibilrwydd y bydd llawer o bobl yno ar yr un pryd
- y posibilrwydd y bydd llawer o sŵn
- teimlo bod rhaid rhuthro i wneud penderfyniadau yn gyflym
- ciwio
- wedi cael profiad negyddol yn yr orsaf bleidleisio yn y gorffennol
- Methu mynd i mewn i'r adeilad/yr orsaf bleidleisio
- Er enghraifft, os oes grisiau neu os nad yw'r cynllun y tu mewn yn addas i bobl sy'n defnyddio cadeiriau olwyn
- Nid ydynt yn gallu darllen neu ddeall cyfarwyddiadau a roddir oherwydd:
- Nam ar y golwg neu ddallineb
- Nam ar y clyw neu golled clyw
- Dyslecsia
- Anawsterau dysgu
- Methu cyfathrebu'n effeithiol â staff yr orsaf bleidleisio
- Methu defnyddio'r beiro neu'r pensil a ddarperir
- Methu aros mewn ciw
Darparu cyfarpar yn yr orsaf bleidleisio sy'n galluogi pobl sydd ag anableddau i bleidleisio, neu ei gwneud yn haws iddynt wneud hyn
Mae'r adran hon yn amlinellu'r cyfarpar a ddylai gael ei ddarparu bob amser mewn gorsafoedd pleidleisio er mwyn helpu i fynd i'r afael â'r rhwystrau hysbys a sicrhau bod pleidleisio mor hygyrch â phosibl i bleidleiswyr sydd ag anableddau.
Mae hefyd yn cyfeirio at gyfarpar ychwanegol pellach y gall fod yn briodol ei ddarparu os byddwch yn nodi neu'n cael gwybod am anghenion penodol pleidleiswyr sydd ag anableddau.
Gwybodaeth i bleidleiswyr
Er mwyn helpu pleidleiswyr i ddeall y broses bleidleisio a sut i farcio eu papur pleidleisio, mae'n rhaid i chi ddarparu'r canlynol:
- Hysbysiad y tu mewn a'r tu allan i'r orsaf bleidleisio sy'n rhoi cyfarwyddiadau ar sut i bleidleisio yn yr etholiad1
- Hysbysiad ym mhob bwth pleidleisio sy'n rhoi gwybodaeth am sut i farcio'r papur pleidleisio yn yr etholiad2
Mae'n rhaid i chi ystyried a yw'n briodol gwneud yr hysbysiadau hyn yn fwy hygyrch i amrywiaeth ehangach o bleidleiswyr3 drwy eu darparu mewn ieithoedd a fformatau amgen, e.e. mewn Braille, mewn ieithoedd heblaw Cymraeg neu Saesneg, ar ffurf darluniau4 neu ar ffurf sain.5
- Rhaid arddangos o leiaf un copi sampl mawr o'r papur pleidleisio y tu mewn i'r orsaf bleidleisio,6 yn ddelfrydol mewn man â digon o olau lle y gall pleidleiswyr ei weld yn hawdd cyn cael eu papur pleidleisio. Bydd arddangos sampl o bapurau pleidleisio print mawr yn yr orsaf yn helpu pleidleiswyr sy'n rhannol ddall a phleidleiswyr a hoffai gael rhywfaint o amser i edrych ar y papur pleidleisio cyn mynd i mewn i'r bwth.
- Copi llaw wedi'i chwyddo o'r papur pleidleisio. Gall pleidleiswyr sy'n rhannol ddall fynd â hwn gyda nhw i'r bwth pleidleisio er mwyn cyfeirio ato wrth farcio eu papur pleidleisio.
Cyfarpar i helpu pleidleiswyr i gymryd rhan
Mae dyletswydd arnoch i ddarparu i bob gorsaf bleidleisio unrhyw gyfarpar y mae’n rhesymol ei ddarparu at ddibenion galluogi pobl berthnasol i bleidleisio’n annibynnol ac yn gyfrinachol, neu ei gwneud yn haws iddynt wneud hyn.7
Mae gennym ddyletswydd i roi arweiniad mewn perthynas â'ch dyletswydd i ddarparu'r cyfarpar hwn8
ac mae'n rhaid i chi gadw'r canllawiau hyn mewn cof.9
Drwy ein gwaith gyda sefydliadau cymdeithas sifil ac elusennau, rydym wedi nodi amrywiaeth o gyfarpar a all helpu i oresgyn y rhwystrau hysbys a wynebir gan bobl sydd ag anableddau. Mae llawer o'r eitemau hyn ar gael yn hawdd, heb gostio llawer, a gallant gael effaith wirioneddol a chadarnhaol ar brofiad pleidleiswyr yn yr orsaf bleidleisio.
Fel gofyniad sylfaenol, dylai'r cyfarpar canlynol gael ei ddarparu ym mhob gorsaf bleidleisio er mwyn cefnogi pleidleiswyr sydd ag anableddau:
- Cadair/rhywle i eistedd – mae hyn yn cynnig lle i bleidleiswyr orffwys os na allant sefyll am gyfnodau hir a sedd i bleidleiswyr a hoffai dreulio ychydig o amser yn meddwl cyn mynd i mewn i'r bwth pleidleisio
- Chwyddwydrau – mae'r rhain yn cynyddu maint y testun ar ddogfen gan gynorthwyo pleidleiswyr sydd â nam ar y golwg i bleidleisio'n annibynnol
- Dyfais bleidleisio gyffyrddadwy – mae'r ddyfais hon yn helpu pleidleiswyr sydd â nam ar eu golwg i farcio eu pleidlais ar y papur pleidleisio yn y lle cywir.
- Bwth pleidleisio ar lefel cadair olwyn – mae hwn yn helpu i sicrhau y gall pleidleiswyr sy'n defnyddio cadair olwyn gyrraedd arwyneb ysgrifennu is fel y gallant fwrw eu pleidlais yn gyfrinachol mewn bwth hygyrch
- Bathodynnau enw i'r staff – mae'r rhain yn helpu pleidleiswyr i nodi'n haws fod person yn aelod o staff yn yr orsaf bleidleisio ac yn rhywun y gallant ofyn iddo am gymorth
- Darn gafael ar gyfer pensil – gall y rhain helpu pleidleiswyr sydd â namau medrusrwydd afael mewn pensil yn haws a'i ddefnyddio'n annibynnol
- Rampiau (ar gyfer adeiladau â grisiau) – mae'r rhain yn cefnogi mynediad i orsaf bleidleisio ar gyfer pleidleiswyr sy'n defnyddio cadair olwyn neu sy'n ei chael hi'n anodd defnyddio grisiau
- Teclynnau tynnu sylw neu glychau drws dros dro ar gyfer unrhyw ddrysau y mae angen eu cadw ar gau yn ystod y dydd (er enghraifft, drysau tân) – mae'r rhain yn galluogi pleidleiswyr i roi gwybod i staff yr orsaf bleidleisio fod angen cymorth arnynt i agor y drws fel y gallant fynd i mewn i'r orsaf bleidleisio
- Goleuadau priodol – mae golau da mewn rhai gorsafoedd pleidleisio ond mae angen goleuadau ychwanegol wrth y ddesg mewn rhai eraill, er mwyn sicrhau y gall pleidleiswyr weld wynebau'r staff yn glir, ac yn y bythau pleidleisio, er mwyn helpu pleidleiswyr sydd â nam ar eu golwg i allu darllen a chwblhau'r papur pleidleisio.
- Lleoedd parcio a gaiff eu cadw i bleidleiswyr sydd ag anableddau (os bydd lleoedd parcio ar gael yn y lleoliad) – mae hyn yn sicrhau y gall pleidleiswyr anabl barcio mor agos â phosibl at yr orsaf bleidleisio
Nid y cyfarpar a ddangosir yn y rhestr uchod yw'r unig gyfarpar y gallwch ei ddarparu ac, yn wir, ni ddylech leihau na symud unrhyw gyfarpar rydych wedi'i ddarparu i gefnogi pleidleiswyr anabl mewn gorsafoedd pleidleisio yn eich ardal mewn etholiadau blaenorol.
Mae mathau eraill o gyfarpar a allai helpu pleidleiswyr i gymryd llawn, a gellid darparu'r rhain mewn gorsafoedd pleidleisio hefyd. Mae enghreifftiau o gyfarpar ychwanegol y gallech eu darparu yn cynnwys y canlynol:
- Dolen sain – mae'r rhain yn helpu pleidleiswyr sydd â cholled clyw i gyfathrebu yn yr orsaf bleidleisio. Mae dolen sain wedi'i gosod fel mater o drefn mewn rhai adeiladau ac, os felly, dylech ei defnyddio. Os nad yw hyn ar gael, gellid defnyddio dolen sain gludadwy.
- Dyfeisiau sain – darnau o gyfarpar sy'n atgynhyrchu, yn recordio neu'n prosesu sain yw'r rhain. Gellir defnyddio dyfais sain ar y cyd â'r ddyfais bleidleisio gyffyrddadwy gan alluogi pleidleiswyr sy'n ddall neu'n rhannol ddall i wrando ar restrau o ymgeiswyr ac yna farcio eu papur pleidleisio yn annibynnol.
- Gwybodaeth mewn fformat hawdd ei ddeall - mae hyn yn cyfeirio at gyflwyno testun mewn fformat hygyrch sy'n hawdd ei ddeall. Yn aml bydd y fformat hwn yn ddefnyddiol i bobl sydd ag anableddau dysgu, a gall fod yn fuddiol i bobl sydd â chyflyrau eraill sy'n effeithio ar sut maent yn prosesu gwybodaeth hefyd.
Gwneud penderfyniadau ynghylch darparu cymorth a chyfarpar ychwanegol i bleidleiswyr
Fel Swyddog Canlyniadau, mae'n bosibl y byddwch yn cael ceisiadau i ddarparu cymorth neu gyfarpar ychwanegol, yn ogystal â'r hyn rydych eisoes yn bwriadu ei ddarparu.
Er enghraifft, efallai y byddwch yn cael gwybod gan bleidleisiwr â math penodol o anabledd ei fod yn wynebu anfantais sylweddol o hyd (h.y. anfantais sy'n fwy na mân neu ddibwys) er gwaethaf eich addasiadau, am fod ganddo anghenion arbenigol neu anghenion ychwanegol.
Mewn achosion o'r fath, dylech ystyried y cais a phenderfynu a yw'n rhesymol darparu cymorth a/neu gyfarpar ychwanegol er mwyn dileu'r anfantais sylweddol y mae'r pleidleisiwr wedi'i nodi a thynnu eich sylw ati.
Dylid ystyried pob cais yn ôl ei deilyngdod a gyda'r bwriad o barhau i gefnogi hawl pob pleidleisiwr i allu bwrw ei bleidlais. Pan fyddwch yn gwneud eich penderfyniad, mae amrywiaeth o ffactorau y dylech eu hystyried, gan gynnwys y canlynol:
- A fydd darparu'r cymorth neu'r cyfarpar ychwanegol y gofynnwyd amdano yn galluogi pleidleiswyr ag amrywiaeth o anableddau i bleidleisio, neu'n ei gwneud yn haws iddynt wneud hyn?
- Pa mor hawdd neu ymarferol yw darparu'r cymorth ychwanegol neu gyflenwi'r cyfarpar y gofynnwyd amdano? Er enghraifft:
- A oes modd prynu'r cyfarpar yn hawdd?
- A yw'r goblygiadau o ran cost yn rhesymol?
- A oes unrhyw opsiynau amgen ar gael sy'n fwy cost effeithiol neu y mae'n haws cael gafael arnynt?
- Ai cyfarpar untro yw hwn neu a ellir ei ddefnyddio ar gyfer digwyddiadau pleidleisio yn y dyfodol?
- A yw'r cyfarpar y gofynnwyd amdano yn gludadwy ac a ellir ei gludo i orsaf bleidleisio arall pe bai angen (er enghraifft, oherwydd newid munud olaf i'r orsaf bleidleisio)?
- A oes unrhyw oblygiadau hyfforddiant i'w hystyried er mwyn i staff ddarparu'r cymorth gofynnol neu helpu pobl i ddefnyddio'r cyfarpar?
Nid yw'n ofynnol i chi gofnodi na chaniatáu cais gan bob pleidleisiwr anabl unigol sy'n cysylltu â chi, ond dylech gadw trywydd archwilio clir o'ch proses benderfynu.
Cadw gwybodaeth pan fydd pleidleisiwr sydd ag anableddau yn cysylltu â chi ynghylch cymorth neu gyfarpar ychwanegol
Os bydd pleidleisiwr sydd ag anabledd yn cysylltu â chi yn gofyn am gymorth neu gyfarpar ychwanegol, mae'n bosibl y byddwch yn cael data categori arbennig sensitif am yr unigolyn hwnnw a'i anghenion penodol. Ystyrir mai chi fydd y rheolydd data ar gyfer y data sensitif hyn a'ch cyfrifoldeb chi yw sicrhau eich bod yn eu rheoli yn unol â gofynion diogelu data, a sicrhau bod yr unigolyn yn ymwybodol o sut y caiff ei ddata eu rheoli.
Dylech geisio cyngor gan eich Swyddog Diogelu Data ynghylch beth i'w wneud gyda'r data ar ôl eu prosesu ac a oes angen i chi ddiweddaru unrhyw hysbysiadau preifatrwydd mewn perthynas â'r prosesu. Ceir rhagor o wybodaeth am reoli data categori arbennig yn ein canllawiau ar ddiogelu data.
Sicrhau bod y rheini sy'n gweithio i gefnogi'r bleidlais yn ymwybodol o anghenion hygyrchedd
Er mwyn helpu i sicrhau bod pob pleidleisiwr yn cael mynediad cyfartal i bleidleisio ac yn cael gofal cwsmeriaid o ansawdd da, mae'n bwysig bod pawb sy'n gweithio i gynnal yr etholiad neu i roi gwybodaeth i bleidleiswyr yn ymwybodol o anghenion y rheini sydd ag anableddau.
Dylech ddarparu hyfforddiant ymwybyddiaeth o hygyrchedd i'r holl staff sy'n rhyngweithio â phleidleiswyr, gan gynnwys staff sy'n cefnogi gwasanaethau etholiadol, er mwyn helpu i wella eu dealltwriaeth o anghenion y rheini sydd ag anableddau a phwysigrwydd cyfathrebu clir.
Gan weithio gyda phartneriaid allanol, rydym wedi datblygu adnoddau a allai helpu eich staff i ddeall rhwystrau i bleidleisio a phrofiadau pleidleiswyr sydd ag anableddau yn yr orsaf bleidleisio, gan gynnwys:
- Fideo RNIB sy'n rhannu'r profiad o bleidleisio mewn gorsaf bleidleisio i'r rheini â nam ar eu golwg
- Fideos Mencap sy'n rhannu profiadau Charlotte a Harry o bleidleisio gydag anabledd dysgu mewn gorsaf bleidleisio
Gallwch geisio cyngor gan eich swyddog Cydraddoldeb, Amrywiaeth a Chynhwysiant neu eich adran Adnoddau Dynol ar hyfforddiant ymwybyddiaeth o hygyrchedd arall y gallech fanteisio arno.
Dylai staff hefyd fod yn ymwybodol o'r adnoddau sydd ar gael gennym ar ein gwefan a'n sianel YouTube i gynorthwyo pleidleiswyr sydd ag anableddau penodol er mwyn eu helpu i ddeall pleidleisio a beth i'w ddisgwyl yn yr orsaf bleidleisio. I gael rhagor o wybodaeth a'r newyddion diweddaraf am ein hadnoddau, gallwch danysgrifio i'r Gofrestr, sef ein cylchlythyr cofrestru i bleidleiswyr a'ch canllaw i gefnogi pleidleiswyr i gofrestru a chymryd rhan.
Yn ogystal â hyn i gyd, gallech ystyried caffael neu ddatblygu adnoddau bytholwyrdd nad ydynt yn ymwneud ag etholiad penodol fel y gallwch eu defnyddio drwy'r flwyddyn am sawl blynedd mewn partneriaeth â sefydliadau cymdeithas sifil sy'n cefnogi eu rhanddeiliaid ac yn dadlau drostynt ar faterion sy'n ymwneud â hygyrchedd pleidleisio.
Hyfforddiant i staff gorsafoedd pleidleisio er mwyn cefnogi hygyrchedd
Mae hefyd yn hanfodol bod eich hyfforddiant i staff gorsafoedd pleidleisio yn ymdrin â phwysigrwydd bod yn ymwybodol o anghenion hygyrchedd pleidleiswyr yn yr orsaf bleidleisio a pha gamau y dylent eu cymryd i'w cefnogi. Mae ein hadnoddau ar gyfer hyfforddi staff gorsafoedd pleidleisio yn cynnwys gwybodaeth ymwybyddiaeth o hygyrchedd drwyddi draw.
Mae'r gweithredoedd a'r ymddygiadau y mae staff gorsafoedd pleidleisio yn eu dangos yn allweddol i sicrhau bod profiad pleidleiswyr yn yr orsaf bleidleisio yn un cadarnhaol. Gall pethau syml megis cynnig cymorth a gwrando ar gwestiynau pleidleiswyr wneud gwahaniaeth go iawn.
Yn ogystal â chodi ymwybyddiaeth o anghenion hygyrchedd yn gyffredinol, mae'n bwysig bod eich hyfforddiant i staff gorsafoedd pleidleisio yn cwmpasu'r canlynol:
- y rhwystrau a wynebir gan bleidleiswyr sydd ag anableddau yn yr orsaf bleidleisio a sut y gall staff gorsafoedd pleidleisio helpu i'w lleihau
- ymwybyddiaeth nad yw pob anabledd yn weladwy
- pwysigrwydd ystyried anghenion y person, nid anabledd penodol
- ymwybyddiaeth y gall fod gan rai pleidleiswyr fwy nag un anabledd – er enghraifft, nam ar eu golwg a dementia
- pwysigrwydd cyfathrebu clir mewn perthynas â'r broses bleidleisio
- pwysigrwydd cyfathrebu'n glir fod cymorth ar gael os bydd angen
- ymwybyddiaeth o'r cyfarpar a ddarperir yn yr orsaf bleidleisio, a sut i'w ddefnyddio, er mwyn galluogi pleidleiswyr sydd ag anableddau i bleidleisio yn yr orsaf bleidleisio, a'i gwneud yn haws iddynt wneud hyn
- ymwybyddiaeth y gall unrhyw un dros 18 oed fod yn gydymaith sy'n cynorthwyo pleidleisiwr
Yn ein canllawiau craidd i Swyddogion Canlyniadau ar gyfer pob math o etholiad, ceir dolenni i hyfforddiant ar gyfer staff gorsafoedd pleidleisio sy'n cynnwys gwybodaeth am hygyrchedd y dylech dynnu sylw ati wrth friffio staff gorsafoedd pleidleisio.
Codi ymwybyddiaeth o'r broses bleidleisio a'r cymorth sydd ar gael
Mae'r rhan hon o'r canllawiau yn cwmpasu'r camau y gallwch eu cymryd i godi ymwybyddiaeth o'r broses bleidleisio a'r cymorth sydd ar gael i bleidleiswyr.
Mae'n bwysig bod gennych strategaeth gyfathrebu glir er mwyn helpu i fynd i'r afael â'r rhwystrau a wynebir gan rai pleidleiswyr, yn ogystal â sicrhau bod pleidleiswyr yn ymwybodol o'r cymorth sydd ar gael i'w galluogi i bleidleisio'n hyderus. Mae hyn yr un mor bwysig ar gyfer is-etholiadau neu ddigwyddiadau pleidleisio annisgwyl, a all gael eu cynnal ar fyr rybudd, ag y mae ar gyfer etholiadau a drefnwyd.
Dylech ddiweddaru eich strategaeth ymwybyddiaeth y cyhoedd drwy nodi sut a phryd y byddwch yn gwneud y canlynol:
- Nodi partneriaid a sefydliadau anabledd perthnasol a chyfathrebu â nhw er mwyn ystyried cyfleoedd i gydweithio a chodi ymwybyddiaeth
- Hyrwyddo a rhannu gwybodaeth â phleidleiswyr sydd ag anableddau am y broses o bleidleisio mewn gorsaf bleidleisio a'r cymorth a'r cyfarpar sydd ar gael
- Gofyn am adborth ar y cymorth a'r cyfarpar a ddarperir – er enghraifft, drwy wneud ymdrech ragweithiol i wahodd sylwadau drwy eich gwefan neu eich sianeli cyfryngau cymdeithasol
Rhannu gwybodaeth am y broses bleidleisio a'r cymorth sydd ar gael
Mae amrywiaeth o ffyrdd y gallwch ddarparu a hyrwyddo gwybodaeth am y broses bleidleisio a'r cymorth sydd ar gael i bleidleiswyr. Gall hyn helpu i oresgyn rhai o'r rhwystrau hysbys i bleidleiswyr sydd ag anableddau a gall wneud gwahaniaeth gwirioneddol i'w helpu i gymryd rhan yn hyderus.
Mae'n bosibl bod gennych fanylion cyswllt ar gyfer preswylwyr sy'n anabl. Mae meddu ar y manylion hyn yn cynnig cyfle i chi gyfathrebu'n uniongyrchol â'r preswylwyr ag anableddau ynghylch hygyrchedd mewn gorsafoedd pleidleisio.
Darparu gwybodaeth am leoliad gorsafoedd pleidleisio
Yn ôl adborth gan sefydliadau sy'n cynrychioli pobl sydd ag anableddau, mae rhai pleidleiswyr yn ei chael hi'n anodd cael gwybodaeth am leoliadau gorsafoedd pleidleisio. Mewn partneriaeth â Democracy Club, rydym yn darparu adnodd chwilio am godau post ar ein gwefan.
I sicrhau bod yr wybodaeth hon mor weladwy â phosibl, dylech hyrwyddo'r adnodd chwilio am godau post gymaint â phosibl. Gallech gynnwys yr adnodd ar eich gwefan eich hun, gan ddefnyddio'r teclyn rydym wedi'i ddarparu, neu ychwanegu dolen i'n gwefan. Gallech hefyd rannu'r ddolen â rhwydweithiau mewnol presennol neu sefydliadau allanol rydych yn gweithio gyda nhw a'u hannog i'w rhannu â'u rhanddeiliaid. Hefyd, gallech gynnwys y ddolen ar yr hysbysiad ynghylch lleoliad gorsafoedd pleidleisio. Os bydd angen rhagor o wybodaeth neu gymorth arnoch mewn perthynas â defnyddio'r adnodd chwilio, ewch i wefan Democracy Club.
Darparu gwybodaeth bellach am bleidleisio yn yr orsaf bleidleisio
Er mwyn helpu i oresgyn pryderon a lliniaru gorbryder ynghylch sut beth fydd pleidleisio yn yr orsaf bleidleisio, gallech ddarparu tudalen benodol ar eich gwefan sy'n cynnwys deunydd hygyrch i helpu pleidleiswyr sydd am ddysgu mwy am bleidleisio yn yr orsaf bleidleisio.
Gallai hyn gynnwys y canlynol:
- gwybodaeth am y cymorth a'r gefnogaeth sydd ar gael yn yr orsaf bleidleisio, gan gynnwys:
- Bod cydymaith yn gallu helpu pleidleisiwr
- Bod Swyddog Llywyddu yn gallu helpu pleidleisiwr
- Y math o gyfarpar a fydd ar gael mewn gorsafoedd pleidleisio
- gwybodaeth am beth i'w ddisgwyl wrth bleidleisio yn yr orsaf bleidleisio, gan gynnwys:
- Dolenni i fideos am bleidleisio yn Iaith Arwyddion Prydain
- Fideos gan Mencap â chanllawiau hawdd eu deall ar bleidleisio
- Pan fydd yr orsaf yn debygol o fod yn brysur a phryd mae'n debygol o fod yn dawel
- Argaeledd mannau tawel
Cynnwys gwybodaeth ychwanegol ar gardiau pleidleisio a sicrhau bod yr wybodaeth yn hygyrch
Er bod y testun y mae'n rhaid ei gynnwys ar gardiau pleidleisio wedi'i bennu mewn deddfwriaeth, gallwch hefyd ychwanegu gwybodaeth bellach sy'n briodol yn eich barn chi.1 Yr unig eithriad i hyn yw etholiadau lleol yng Ngogledd Iwerddon lle mae cynnwys y cerdyn pleidleisio wedi'i bennu'n union ac ni chewch gynnwys unrhyw wybodaeth arall.2
Bydd newidiadau eraill i'r broses o ganlyniad i'r Ddeddf Etholiadau yn cyflwyno gwybodaeth ychwanegol y mae angen ei rhannu â phleidleiswyr cyn yr etholiad. Bydd hyn yn golygu ar gyfer etholiadau perthnasol y bydd angen i'r cerdyn pleidleisio fod yn llythyr er mwyn gallu cynnwys yr wybodaeth berthnasol. Bydd newid fformat y cerdyn pleidleisio yn y ffordd hon yn rhoi cyfle da i chi gynnwys gwybodaeth ychwanegol i bleidleiswyr am eu gorsaf bleidleisio a hygyrchedd y broses bleidleisio. Gallech gynnwys dolen i dudalen we hygyrch neu ddarparu cod QR ar lythyr y cerdyn pleidleisio sy'n mynd â'r pleidleisiwr yn syth i dudalen we sy'n rhoi gwybodaeth am y broses bleidleisio neu'r cyfarpar a fydd ar gael.
Am nad yw'r wybodaeth a roddir ar y cerdyn pleidleisio yn hygyrch i rai pleidleiswyr, dylech hefyd ystyried sut y gallwch wneud y wybodaeth ar y cerdyn pleidleisio yn fwy hygyrch drwy ei gyhoeddi mewn ffordd arall hefyd.
Er enghraifft, gallech roi gwybodaeth y cerdyn pleidleisio ar eich gwefan mewn fformat hygyrch, sy'n gydnaws â rhaglenni darllen sgrin. Gallech hefyd ddarparu fersiynau print bras neu hawdd eu darllen ar gais, a hyrwyddo hyn ar y cerdyn pleidleisio ei hun ac ar eich gwefan. Os bydd gennych gyfeiriadau e-bost ar gyfer pleidleiswyr, gallech hefyd anfon y wybodaeth atynt drwy e-bost – gan sicrhau ei bod yn cael ei hanfon mewn fformat hygyrch. Gallai anfon yr ohebiaeth ychwanegol hon hefyd gynnig cyfle i godi ymwybyddiaeth o'r hyn a fydd yn digwydd ar y diwrnod pleidleisio, beth i'w ddisgwyl yn yr orsaf bleidleisio a'r cyfarpar a fydd ar gael.
Darparu papurau pleidleisio enghreifftiol hygyrch
Efallai y byddai'n ddefnyddiol i rai pleidleiswyr allu edrych ar y papur pleidleisio cyn mynd i'r orsaf bleidleisio er mwyn eu helpu i baratoi ar gyfer y broses bleidleisio. Gallech ddarparu papurau pleidleisio enghreifftiol ar eich gwefan er mwyn cefnogi hyn, a sicrhau eu bod yn hygyrch i etholwyr sy'n defnyddio rhaglenni darllen sgrin.
Rhoi gwybodaeth i bleidiau gwleidyddol, ymgeiswyr ac asiantiaid am bleidleisio hygyrch mewn gorsafoedd pleidleisio
Dylech gynnwys gwybodaeth yn y sesiynau briffio y byddwch yn eu rhoi i ymgeiswyr ac asiantiaid am y cymorth a'r cyfarpar sydd ar gael mewn gorsafoedd pleidleisio. Mae'n bosibl y bydd ymgeiswyr ac asiantiaid yn adnabod pleidleiswyr unigol y mae angen cymorth neu gyfarpar penodol arnynt a gallant helpu i sicrhau eu bod yn ymwybodol o'r cymorth sydd ar gael iddynt a sut i fanteisio arno.
Gweithio gyda rhwydweithiau lleol a sefydliadau cymdeithas sifil yn eich ardal
Mae'n bosibl y bydd gennych gydberthnasau â rhwydweithiau grwpiau anabledd a sefydliadau cymdeithas sifil eisoes. Os nad yw'r cydberthnasau hyn gennych, mae'n bosibl y bydd angen i chi weithio gyda phobl eraill sydd wedi meithrin cydberthnasau o'r fath, er enghraifft:
- Darparwyr gofal cymdeithasol
- Swyddogion cydraddoldeb
- Timau cyfathrebu
- Swyddogion tai
- Swyddogion Partneriaeth/Ymgysylltu â'r Cyhoedd
- Cynghorau Gwirfoddol Sirol/Grwpiau Pobl yn Gyntaf (Cymru)
Gall meithrin cydberthnasau â grwpiau anabledd a sefydliadau cymdeithas sifil sy'n weithredol yn eich ardal leol fod yn fuddiol oherwydd gallant roi cyngor i chi ar gamau penodol y gallwch eu cymryd i wella hygyrchedd pleidleisio mewn gorsafoedd pleidleisio mewn rhai lleoliadau. Gallant hefyd gynnig cyngor ar y mathau o ddulliau cyfathrebu y dylech eu defnyddio i hyrwyddo'r cyfarpar a'r cymorth sydd ar gael mewn gorsafoedd pleidleisio, yn ogystal â gwybodaeth am etholiadau yn fwy cyffredinol.
Mae'n bosibl hefyd y bydd gan y sefydliadau lleol hyn fynediad at gyfarpar arbenigol y gallech ei fenthyg neu ei logi a all fod o fudd i bleidleiswyr lleol sydd ag anableddau ac anghenion penodol.
Adolygu'r etholiad
Ar ôl pob etholiad, dylech werthuso'r cyfarpar a'r cymorth a ddarparwyd gennych mewn gorsafoedd pleidleisio a sut y gwnaethoch gyfathrebu â phleidleiswyr mewn perthynas â'u hanghenion a beth y gallent ei ddisgwyl.
Dylech wahodd adborth gan bleidleiswyr a grwpiau hygyrchedd ar eu profiad o bleidleisio mewn gorsafoedd pleidleisio, am yr hyn a weithiodd yn dda a beth nad oedd cystal, er mwyn helpu i lywio'r hyn rydych yn ei wneud i gefnogi pleidleiswyr sydd ag anableddau mewn digwyddiadau pleidleisio yn y dyfodol.
Mae gennym ddyletswydd statudol i adrodd ar etholiadau Senedd y DU, is-etholiadau Seneddol, etholiadau Comisiynwyr yr Heddlu a Throseddu, is-etholiadau Comisiynwyr yr Heddlu a Throseddu, ac etholiadau i Gynulliad Gogledd Iwerddon. Byddwn yn gofyn am adborth ar y camau a gymerwyd gennych i gynorthwyo pleidleiswyr sydd ag anableddau drwy ddarparu cyfarpar yn yr orsaf bleidleisio i lywio ein hadroddiadau.
Mae dulliau y gallech eu defnyddio i gasglu adborth yn cynnwys y canlynol:
- Darparu arolwg hawdd ei ddeall yn yr orsaf bleidleisio am y profiad pleidleisio
- Gwahodd pleidleiswyr a sefydliadau partner i fynychu grwpiau ffocws i drafod eu profiadau o bleidleisio yn yr orsaf bleidleisio
- Gwahodd staff gorsafoedd pleidleisio i drafod eu profiad o weithio mewn gorsaf bleidleisio lle darparwyd cyfarpar penodol, sut y gwnaethant ymdopi ag unrhyw sefyllfaoedd anodd ar y diwrnod, a'u hadborth ar yr hyfforddiant a gawsant
- Adolygu unrhyw adborth a ddarparwyd mewn adroddiadau a gyflwynwyd gan Swyddogion Llywyddu ac arolygwyr gorsafoedd pleidleisio
- Monitro'r defnydd o'r cyfarpar a ddarperir gennych mewn gorsafoedd pleidleisio drwy ofyn i staff gorsafoedd pleidleisio gadw cofnod yng nghofnodlyfr yr orsaf bleidleisio neu drwy arolygon neu adborth ar ôl yr etholiad.
I sicrhau eich bod yn cael amrywiaeth eang o adborth allanol, dylech ystyried darparu amrywiaeth o opsiynau. Un ffordd dda o ganfod y dull mwyaf priodol o gyrraedd grwpiau penodol o bleidleiswyr fyddai gofyn i'r sefydliadau partneriaeth rydych yn gweithio gyda nhw beth fyddai'n gweithio orau i'r pleidleiswyr y maent yn eu cefnogi.
- 1. Rheol 29 (10) Atodlen 1 Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 1
- 1. Adran 199B(2)(a) Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 1
- 2. Adran 199B(2)(b) Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 2
- 3. Adran 199B(2)(c) Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 3
- 4. Adran 199B(3) Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 4
- 5. Adran 199B(2)(d) Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 5
- 6. a.18B(4(c)) Atodlen A1, Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 6
- 7. a.4(1) Atodlen A1 Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 7
- 8. Rheol 29(3A)(b) Atodlen 1, Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 8
- 9. Rheol 39(2)(b)(i), Atodlen 1, Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 9
- 1. Atodlen 1, rheol 29(4) Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983; Rheol 26(4) Atodlen 5 Deddf Cyfraith Etholiadol (Gogledd Iwerddon) 1962 – hysbysiad penodedig ↩ Back to content at footnote 1
- 2. Atodlen 1, rheol 29(5) Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983; Rheol 26(4) Atodlen 5 Deddf Cyfraith Etholiadol (Gogledd Iwerddon) 1962 – hysbysiad penodedig ↩ Back to content at footnote 2
- 3. a.199B(2) o Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983; mae a.199B o Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 yn gymwys i Ogledd Iwerddon yn unol ag a.2 Gorchymyn Deddf Gweinyddu Etholiadol 2006 (Cychwyn Rhif 7) 2008 ↩ Back to content at footnote 3
- 4. a.199B (2) o Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983; mae a.199B o Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 yn gymwys i Ogledd Iwerddon yn unol ag a.2 Gorchymyn Deddf Gweinyddu Etholiadol 2006 (Cychwyn Rhif 7) 2008 ↩ Back to content at footnote 4
- 5. a.199B (3) o Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983; mae a.199B o Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 yn gymwys i Ogledd Iwerddon yn unol ag a.2 Gorchymyn Deddf Gweinyddu Etholiadol 2006 (Cychwyn Rhif 7) 2008 ↩ Back to content at footnote 5
- 6. Atodlen 1, rheol 29(3A)(a) Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983; Rheol 26(3A(a)) Atodlen 5 Deddf Cyfraith Etholiadol (Gogledd Iwerddon) 1962 ↩ Back to content at footnote 6
- 7. Rheol 29(3A)(b) Atodlen 1 Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 (fel y'i diwygiwyd gan a.9 Deddf Etholiadau 2022). ↩ Back to content at footnote 7
- 8. Adran 9 (8), Deddf Etholiadau 2022 ↩ Back to content at footnote 8
- 9. Adran 9 (10), Deddf Etholiadau 2022 ↩ Back to content at footnote 9
- 1. Atodlen 1, Rheol 28(3)(e) Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 ↩ Back to content at footnote 1
- 2. Rheol 25(3) Atodlen 5 Deddf Cyfraith Etholiadol (Gogledd Iwerddon) 1962 ↩ Back to content at footnote 2