Ymgynghoriad statudol ar ganllawiau i Swyddogion Canlyniadau: Cymorth gyda phleidleisio i bobl anabl

Rydym wedi gwneud y newidiadau canlynol i'n canllawiau o ganlyniad i'r sylwadau a gafwyd ynglŷn â rhwystrau i bleidleisio:

• Gwnaethom ehangu ar y canllawiau i gynnwys ymwybyddiaeth o niwrowahaniaeth ac anableddau cudd.
• Ehangwyd ar y meysydd i'w cwmpasu mewn hyfforddiant i staff gorsafoedd pleidleisio er mwyn cyfeirio at y canlynol:
  • y ffaith y bydd gan rai pleidleiswyr anabl anifail cymorth gyda nhw y gallant ddod ag ef i mewn i'r orsaf bleidleisio
  • ymwybyddiaeth y bydd pleidleiswyr â cholled golwg yn defnyddio apiau ar eu ffonau symudol neu'n dod â chyfarpar cynorthwyol eraill o bosibl, megis chwyddwydrau fideo, er mwyn eu helpu i ddarllen dogfennau yn y bwth pleidleisio neu ar y cyd â dyfais bleidleisio gyffyrddadwy.
  • ymwybyddiaeth bod y defnydd o apiau testun i leferydd yn dderbyniol mewn gorsafoedd pleidleisio

Mewn nifer o ymatebion, gofynnwyd am adnoddau ychwanegol i Swyddogion Canlyniadau i'w helpu i gynnal etholiadau hygyrch. Cododd rhai bwyntiau hefyd ynglŷn â sut i helpu Swyddogion Canlyniadau i wneud penderfyniadau ynglŷn â pha gyfarpar a chymorth y byddai'n rhesymol eu darparu. Yn gysylltiedig â hyn, gofynnwyd am ragor o ganllawiau ar ddyletswyddau statudol Swyddogion Canlyniadau o dan y Ddeddf Etholiadau a'r fframwaith ehangach o ddeddfwriaeth cydraddoldebau.

O ganlyniad, gwnaethom y newidiadau canlynol i'n canllawiau:

• Cyfeiriwyd at ein canllawiau presennol ar adolygu dosbarthiadau etholiadol, sy'n helpu Swyddogion Canlyniadau i ystyried nifer o ffactorau, gan gynnwys anghenion hygyrchedd, wrth adolygu dosbarthiadau etholiadol, lleoedd a gorsafoedd, yn fwy clir a rhoddwyd dolen iddynt.

• Rhoddwyd gwybodaeth ychwanegol ynglŷn â sut y gellid defnyddio'r canllawiau a'u haddasu yn unol â'r amgylchiadau lleol

• Rhoddwyd eglurder ynglŷn â sut mae'r gofynion yn y Ddeddf Etholiadau yn rhyngweithio â'r fframwaith cyfreithiol ehangach o hawliau a mesurau diogelwch i bobl anabl er mwyn sicrhau bod addasiadau rhesymol yn cael eu gwneud i gael gwared ar unrhyw anfantais sylweddol y gallai pleidleiswyr anabl fel arall ei phrofi

• Rhoddwyd eglurder ynglŷn â'r canllawiau i Swyddogion Canlyniadau ar y cyfarpar i'w darparu mewn gorsafoedd pleidleisio ac ymhelaethwyd arnynt, megis geiriau awgrymedig ar gyfer bathodynnau i staff gorsafoedd pleidleisio a chyngor ymarferol ar ddefnyddio rhybuddion dros dro neu glychau drysau.

• Ychwanegwyd Makaton fel fformat amgen ar gyfer rhoi gwybodaeth am yr hyn i'w ddisgwyl wrth bleidleisio yn yr orsaf bleidleisio

Yn ogystal â'r newidiadau i'r canllawiau eu hunain, byddwn hefyd yn paratoi nifer o adnoddau ategol ychwanegol i Swyddogion Canlyniadau, gan gynnwys:

• Deunyddiau hyfforddiant templed wedi'u diweddaru i staff gorsafoedd pleidleisio
• Rhestr wirio ar gyfer cyfarpar i'w ddarparu mewn gorsafoedd pleidleisio

Cawsom adborth hefyd yn gofyn am eglurder ynglŷn â sut y caiff y gofynion newydd i ddarparu cyfarpar mewn gorsafoedd pleidleisio eu hariannu. Mae swyddogion o'r Adran Ffyniant Bro, Tai a Chymunedau wedi cadarnhau y bydd cyllid i helpu i gynnal etholiadau hygyrch yn cael ei ddarparu i Swyddogion Canlyniadau. Bydd Llywodraeth y DU yn cyhoeddi rhagor o fanylion a chanllawiau ynglŷn â sut y caiff y cyllid ei ddarparu, gan gynnwys ar gyfer etholiadau cenedlaethol, maes o law.

Cyfarpar sydd i'w ddarparu mewn gorsafoedd pleidleisio

Codwyd rhai pwyntiau ynglŷn â'r gofynion sylfaenol awgrymedig ar gyfer cyfarpar yn yr orsaf bleidleisio a'r mathau ychwanegol o gyfarpar a allai helpu pleidleiswyr i gymryd rhan.

• Cododd rhai ymatebwyr bwyntiau a oedd yn ymwneud ag anghenion penodol neu leol, megis diffyg cyrbiau isel ger gorsafoedd pleidleisio a darparu lleoedd parcio i feiciau nad ydynt yn rhai safonol. Bwriedir i'r canllawiau ymdrin â holl orsafoedd pleidleisio'r DU ac ni fyddant yn addas cynnwys ffactorau unigol a lleol penodol o'r fath. Dylai'r rhain gael eu hystyried gan Swyddogion Canlyniadau lleol er mwyn gallu mynd i'r afael â nhw'n lleol, ac rydym wedi egluro hyn yn y canllawiau wedi'u diweddaru.

• Gofynnodd sawl un o'r ymatebwyr i ni orfodi, yn hytrach nac awgrymu, darpariaethau a chyfarpar yn y canllawiau, gan ddiweddaru ein terminoleg yn unol â hynny. Yn seiliedig ar y ddeddfwriaeth, ni allwn ragnodi rhestr o eitemau na chyfarpar y mae'n rhaid i Swyddogion Canlyniadau eu darparu ym mhob gorsaf bleidleisio. Mae hyn yn rhywbeth i'r Swyddog Canlyniadau benderfynu arno, yn seiliedig ar adolygiad parhaus o anghenion lleol.

• Cawsom rai awgrymiadau y dylid cynnwys dyfeisiau sain ar ein rhestr o gyfarpar y dylai pob Swyddog Canlyniadau ei ddarparu fel gofyniad sylfaenol. Rydym wedi argymell y dylai Swyddogion Canlyniadau ystyried darparu dyfeisiau sain mewn gorsafoedd pleidleisio lle maent yn nodi, neu lle y dônt yn ymwybodol, y byddai angen dyfais sain i roi cymorth i bleidleisiwr mewn gorsaf bleidleisio benodol. Nid ydym wedi gweld unrhyw dystiolaeth eto i awgrymu y byddai angen dyfeisiau sain ar bleidleiswyr ym mhob gorsaf bleidleisio, nac y byddai'n ddichonadwy i Swyddogion Canlyniadau gaffael y nifer o ddyfeisiau y byddai eu hangen i ddarparu un ym mhob gorsaf bleidleisio. Rydym wedi argymell y dylai Swyddogion Canlyniadau sicrhau bod chwyddwydrau a goleuadau priodol yn cael eu darparu ym mhob gorsaf bleidleisio fel gofyniad sylfaenol er mwyn rhoi cymorth i bleidleiswyr dall a rhannol ddall, yn ogystal â'r ddyfais bleidleisio gyffyrddadwy.

• Gofynnodd rhai ymatebwyr i ni ddarparu rhestr o feini prawf y dylai Swyddogion Canlyniadau eu defnyddio wrth ystyried addasiadau rhesymol a cheisiadau am gyfarpar neu gymorth ychwanegol. O dan Ddeddf Cydraddoldeb 2010, mae dyletswydd ragddyfalus i wneud addasiadau rhesymol. Mae hyn yn golygu bod yn rhaid iddynt ragddyfalu, meddwl am ba addasiadau y gallai fod eu hangen ar bleidleiswyr â gwahanol fathau o anabledd a gofynion cymorth a mynediad a cheisio eu rhagweld. Bydd addasiadau o'r fath o reidrwydd yn adlewyrchu amgylchiadau a dulliau gweithredu lleol, sy'n golygu na fyddai rhestr safonol yn briodol.

Byddwn yn adolygu ac yn diweddaru ein canllawiau o flwyddyn i flwyddyn, gan gynnwys mewn perthynas â'r cyfarpar y dylid ei ddarparu fel gofyniad sylfaenol ac unrhyw gyfarpar a chymorth ychwanegol. Byddwn yn gofyn am adborth gan bleidleiswyr a gweinyddwyr etholiadau ar y cyfarpar a ddarperir i roi cymorth i bleidleiswyr anabl fel rhan o'n hadroddiadau ar etholiadau ac i helpu i nodi a rhannu arferion da.

Ar y cyfan, roedd yr ymatebwyr yn meddwl bod y canllawiau drafft yn rhoi digon o wybodaeth i Swyddogion Canlyniadau ymgysylltu â phleidleiswyr a chodi ymwybyddiaeth. Fodd bynnag, codwyd nifer o bwyntiau ynglŷn â sut y gallem roi mwy o gymorth i Swyddogion Canlyniadau ac etholwyr drwy godi ymwybyddiaeth ymhlith y cyhoedd, gweithio mewn partneriaeth â grwpiau elusennol a grwpiau cymdeithas sifil, a gwybodaeth i bleidleiswyr. Galwodd llawer hefyd am adnoddau ychwanegol neu gysylltiadau â phartneriaid i'w helpu gyda hygyrchedd yn lleol.

Er mwyn helpu i gynnal etholiadau hygyrch byddwn yn mynd ati i ddarparu'r adnoddau a'r cymorth canlynol cyn etholiadau mis Mai 2023:

• Asedau cyfryngau cymdeithasol a chopi i'r we er mwyn helpu Swyddogion Canlyniadau i ymgysyllltu â phleidleiswyr a chodi ymwybyddiaeth

• Adnodd i Swyddogion Canlyniadau ei ddefnyddio i gyfathrebu â grwpiau anabledd lleol a rhoi gwybodaeth i bleidleiswyr yn eu hawdurdod lleol, y byddwn yn ei ddatblygu mewn ymgynghoriad â chyrff cynrychioliadol cenedlaethol perthnasol.

• Cyfeirio at ganllawiau arferion da ar sut i wneud prosesau cyfathrebu yn hygyrch

• Gweithio gydag awdurdodau lleol i gyfeirio etholwyr at yr amrywiaeth o adnoddau a gwybodaeth y byddwn yn eu cynnwys ar ein gwefan

• Gweithio gyda chyrff cynrychioliadol cenedlaethol perthnasol i ddarparu adnoddau hyfforddiant ar gyfer Swyddogion Canlyniadau

• Cefnogi'r broses o ddylunio hysbysiadau gorsafoedd pleidleisio a ragnodwyd mewn fformat hygyrch

• Gweithio mewn partneriaeth â sefydliadau anabledd yn genedlaethol i gyfathrebu â'u haelodau'n uniongyrchol

Ar y cyd â'n partneriaid, byddwn hefyd yn ystyried y posibilrwydd o ddarparu rhestr o sefydliadau y gall Swyddogion Canlyniadau gysylltu â nhw i gael cyngor, gan gynnwys cyngor ar ddarparu cyfarpar a dod o hyd iddo.

Byddwn yn adeiladu ar yr hyn a gynigir gennym o flwyddyn i flwyddyn ac yn ystyried darparu adnoddau ychwanegol a nodir drwy ymatebion i'r ymgynghoriad, megis fideos i helpu pleidleiswyr i ddeall y broses bleidleisio, ar gyfer etholiadau yn y dyfodol.

Cawsom adborth ar ein defnydd o iaith yn y canllawiau drafft. Argymhellodd rhai y dylem ddefnyddio ‘pobl anabl’, yn hytrach na ‘pobl sydd ag anableddau’, gan fod pobl yn cael eu hanablu gan eu hamgylchedd yn hytrach na'u cyflwr, ac na ddylai eu hanabledd eu diffinio.

Argymhellodd ymatebwyr hefyd y dylem ddefnyddio'r diffiniad o anabledd a ddefnyddiwyd yn Neddf Cydraddoldeb 2010 fel ffordd o sicrhau cysondeb â rhwymedigaethau Swyddogion Canlyniadau o dan y ddeddf hon a deddfwriaeth arall.

Rydym wedi ceisio cyngor ar ein defnydd o iaith ac rydym wedi diweddaru hyn drwy'r canllawiau cyfan er mwyn cyd-fynd â'r Model Cymdeithasol o Anabledd. Rydym hefyd wedi diweddaru'r diffiniad o anabledd a ddefnyddir er mwyn iddo fod yn unol â'r hyn a nodwyd yn Neddf Cydraddoldeb 2010.

Awgrymodd sawl un o'r ymatebion y dylem ddarparu gwybodaeth ac adnoddau ychwanegol er mwyn helpu Swyddogion Canlyniadau i werthuso'r etholiad a dysgu gwersi ar gyfer etholiadau yn y dyfodol. Gofynnodd rhai i ni hefyd gasglu arferion da mewn perthynas â hygyrchedd etholiadau a llunio canllawiau arferion da i gyd-fynd â'n canllawiau i Swyddogion Canlyniadau.

Er mwyn helpu Swyddogion Canlyniadau i werthuso gweithgareddau, byddwn yn darparu arolwg templed i'w ddefnyddio gyda phleidleiswyr mewn gorsafoedd pleidleisio y mae angen cymorth ychwanegol arnynt i bleidleisio. Gellir defnyddio'r arolwg i gasglu eu hadborth ar eu profiadau o bleidleisio a'r cymorth a oedd ar gael iddynt.

Mae'r Ddeddf Etholiadau yn ei gwneud yn ofynnol i'r Comisiwn gyflwyno adroddiad ar y ffordd y rhoddir y darpariaethau newydd ynglŷn â hygyrchedd ar waith. Er mwyn bodloni'r gofyniad hwnnw, byddwn yn gofyn i Swyddogion Canlyniadau am ddata a gwybodaeth ynglŷn â darparu cyfarpar a chymorth mewn gorsafoedd pleidleisio. Byddwn yn darparu gwybodaeth lawn am ba ddata a gwybodaeth y disgwyliwn eu casglu ochr yn ochr â chyhoeddi'r fersiwn derfynol ar y canllawiau.

Byddwn hefyd yn defnyddio ein prosesau ymgysylltu ac adrodd i dynnu sylw at enghreifftiau o arferion da sy'n dod i'r amlwg, y gallwn eu rhannu ag awdurdodau lleol eraill er mwyn helpu i lywio eu trefniadau lleol. Byddwn hefyd yn rhannu'r rhain yn uniongyrchol â'r rhai y nodwyd gennym fod angen cymorth arnynt ac y gall profiadau timau eraill sydd wedi wynebu heriau tebyg fod yn fuddiol iddynt. Byddwn yn ystyried ymhellach sut y gallwn ddefnyddio'r rhwydweithiau sy'n bodoli eisoes i rannu profiadau ac enghreifftiau yn ehangach. Bydd ein safonau perfformiad newydd i Swyddogion Canlyniadau, y bwriadwn eu llunio'n derfynol a'u cyhoeddi erbyn diwedd y flwyddyn, hefyd yn cael eu defnyddio er mwyn helpu i ymgysylltu â Swyddogion Canlyniadau ynglŷn â hygyrchedd etholiadau, ac i fonitro'r cymorth a'r cyfarpar a ddarperir a chyflwyno adroddiadau ar hynny.

Cododd rhai ymatebion faterion a oedd y tu hwnt i gwmpas yr ymgynghoriad a'r canllawiau drafft, a byddai rhai ohonynt yn gofyn am newid deddfwriaethol er mwyn eu rhoi ar waith. Mae'r rhain yn cynnwys materion megis:

• Rhwystrau i bleidleisio am resymau crefyddol
• Rhwystrau i'r rhai nad ydynt yn siarad Saesneg
• Gwneud pleidleisio drwy’r post yn fwy hygyrch
• Argaeledd pleidleisio dros y ffôn neu ar-lein
• Darparu'r ffurflen ganfasio flynyddol, y gwahoddiad i gofrestru llythyr, neu gardiau pleidleisio mewn fformatau amgen
• Gwella llythrennedd gwleidyddol pleidleiswyr yn y cyfnod cyn etholiad ac yn ystod etholiad

Er nad ydym wedi ymdrin â'r rhain yn ein hymateb i'r ymgynghoriad, byddwn yn parhau i ystyried sut y gallwn gynnwys y rhain yn ein gwaith ehangach ar ganllawiau, ymchwil a chodi ymwybyddiaeth ymhlith y cyhoedd.

Y Comisiwn Etholiadol yw'r corff annibynnol sy'n goruchwylio etholiadau ac yn rheoleiddio cyllid gwleidyddol yn y DU. Rydym yn gweithio i hyrwyddo hyder y cyhoedd yn y broses ddemocrataidd a sicrhau ei huniondeb.

Rydym yn paratoi canllawiau cynhwysfawr i Swyddogion Canlyniadau, sy'n cynnwys gwybodaeth ynglŷn â'r hyn y dylent fod yn ei wneud er mwyn helpu pleidleiswyr anabl i gymryd rhan. Maent yn cynnwys adnoddau penodol er mwyn helpu pleidleiswyr anabl mewn gorsafoedd pleidleisio. Er enghraifft, rydym yn llunio rhestr wirio ar gyfer hygyrchedd gorsaf bleidleisio er mwyn tynnu sylw at ystyriaethau ymarferol o ran hygyrchedd, a llawlyfr i staff gorsafoedd pleidleisio sy'n cynnwys gwybodaeth ynglŷn â sut i sicrhau bod pleidleisio yn yr orsaf bleidleisio yn hygyrch. Rydym hefyd wedi gweithio gyda'r RNIB a Mencap i greu fideos i'w defnyddio yn ystod hyfforddiant i staff gorsafoedd pleidleisio, er mwyn helpu staff i ddeall yn well yr heriau y gall pleidleiswyr anabl eu hwynebu wrth fynd i orsaf bleidleisio.

Ceir rhagor o wybodaeth am ein rôl a'n cyfrifoldebau ar ein gwefan.

Mae Deddf Etholiadau 2022 yn cynnwys diwygiadau i Ddeddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 sy'n cyflwyno gofyniad newydd ar Swyddogion Canlyniadau i ddarparu'r cyfryw gyfarpar ag sy'n rhesymol at ddibenion galluogi personau perthnasol i bleidleisio'n annibynnol ac yn gyfrinachol, neu ei gwneud yn haws iddynt wneud hynny.

• Diffinnir pobl berthnasol yn y ddeddfwriaeth fel y rhai sy'n ei chael hi'n anodd neu'n amhosibl pleidleisio am eu bod yn ddall, yn rhannol ddall neu am fod ganddynt anabledd arall.
• Cyfeiria yn annibynnol at bleidleisio heb gymorth gan berson arall, yn hytrach na heb unrhyw fath o ddyfais gynorthwyol.

Bydd y darpariaethau hyn yn gymwys i'r canlynol:

• Etholiadau cyffredinol Senedd y DU
• Etholiadau Comisiynwyr yr Heddlu a Throseddu yng Nghymru a Lloegr
• Etholiadau Cynulliad Gogledd Iwerddon ac etholiadau lleol yng Ngogledd Iwerddon
• Etholiadau lleol yn Lloegr

Mae Swyddogion Canlyniadau yn bersonol gyfrifol am y ffordd y cynhelir etholiadau. Yng Ngogledd Iwerddon, y Prif Swyddog Etholiadol yw'r Swyddog Canlyniadau, felly dylid darllen cyfeiriadau at Swyddogion Canlyniadau yn y ddogfen hon a'r canllawiau i gynnwys y Prif Swyddog Etholiadol.

Cynhaliwyd ymgynghoriad cychwynnol ar ein canllawiau drafft rhwng 5 Medi a 17 Hydref 2022. Cafwyd 67 o ymatebion gan aelodau o'r cyhoedd, gweinyddwyr etholiadau a nifer o sefydliadau.

Gweld ein hymgynghoriad cychwynnol