Adroddiad ar etholiadau mis Mai 2022 yng Nghymru

Roedd gan bobl lefelau uchel o foddhad gyda’r broses o gofrestru i bleidleisio a bwrw eu pleidlais. Dengys ein hymchwil y canlynol:

• roedd 81% o bobl ar draws Cymru yn fodlon gyda'r broses o gofrestru i bleidleisio
• roedd 95% o bobl a bleidleisiodd yn fodlon gyda'r broses bleidleisio
• dywedodd 71% o bobl eu bod yn hyderus bod yr etholiadau wedi’u cynnal yn llwyddiannus; serch hynny, doedd 10% ddim yn hyderus

Mae’r ffigurau hyn, ar y cyfan, yn gyson gyda chanfyddiadau yn dilyn yr etholiadau cymharol diweddaraf yn 2017 ac etholiad Senedd Cymru yn 2021.

Dengys ein hymchwil y gallai’r rhan fwyaf o bobl gael gwybodaeth am yr ymgeiswyr sy’n sefyll mewn etholiad. Gwnaethom ganfod y canlynol:

• dywedodd 41% o bobl ei bod hi’n weddol hawdd cael yr wybodaeth oedd ei hangen arnynt; dywedodd 18% ei bod hi’n hawdd iawn; dywedodd 19% ein bod hi’n weddol anodd; a dywedodd 9% ei bod hi’n anodd iawn
• dywedodd 45% o bobl bod ganddynt ddigon o wybodaeth i wneud penderfyniad gwybodus wrth bleidleisio, ond roedd dros draean (34%) yn tueddu i anghytuno

Yn 2022 roedd yna ostyngiad o 4% yn y nifer o bobl a bleidleisiodd yn yr etholiadau llywodraeth leol (38%) o gymharu â’r nifer yn 2017 (42%). Roedd pobl yn fwyaf tebygol o ddweud wrthym nad oeddent wedi pleidleisio oherwydd y canlynol:

• diffyg amser/rhy brysur (18%) 
• dim diddordeb/wedi cael digon ar wleidyddiaeth (12%)
• ni fyddai’r bleidlais wedi gwneud gwahaniaeth i’r canlyniad/nid yw’r bleidlais yn cyfrif (11%)
• rhesymau meddygol/iechyd nad ydynt yn gysylltiedig â COVID-19 (9%)
• doeddwn i ddim yn hoffi’r ymgeiswyr/pleidiau/doedden nhw ddim yn adlewyrchu fy safbwyntiau (8%)

Dywedodd 94% o bobl a bleidleisiodd eu bod wedi gallu defnyddio’u dull dewisol o bleidleisio (yn bersonol, drwy’r post neu drwy ddirprwy). Roedd y ffigur hyn yn is ymhlith pleidleiswyr a bleidleisiodd yn bersonol sydd ag anabledd neu gyflwr meddygol (82%).

Ym mis Mai 2022, gwnaeth Llywodraeth Cymru, drwy Fwrdd Cydlynu Etholiadol Cymru, gais bod grŵp treialu o Swyddogion Canlyniadau yn gwneud newid i’r datganiad pleidleisio drwy’r post fel ei fod yn cynnwys blwch “dyddiad heddiw” ychwanegol. Y bwriad oedd gostwng y gyfradd gwrthod pleidleisiau post o ganlyniad i wallau gan etholwyr wrth iddynt ddarparu eu dynodyddion personol (yn benodol eu dyddiad geni). Gwnaeth 13 awdurdod lleol (allan o 22) y newid hwn i’r datganiad.

Yn yr ardaloedd treialu lle addaswyd y datganiad pleidleisio drwy’r post, roedd cynnydd pwynt canran o 0.8% yn y gyfradd gwrthod o gymharu â’r etholiadau cymharol diweddaraf yn 2017. Mewn ardaloedd lle nad oedd treialu’n digwydd, roedd gostyngiad pwynt canran o 0.2% yn y gyfradd gwrthod o gymharu â 2017. 

Does dim patrwm sy’n amlwg yn y data a fyddai’n nodi pam fod y cynnydd hwn o bosib wedi digwydd. Gwyddwn o’n hymchwil arall bod y mwyafrif bobl sy’n pleidleisio drwy’r post yn gwneud hynny ar gyfer y rhan fwyaf o etholiadau, ac felly mae’n bosib eu bod wedi dod yn gyfarwydd defnyddio’r fersiwn o’r ffurflen hon sydd heb ei addasu. Dylai Llywodraeth Cymru ystyried y data sydd ar gael yn ofalus wrth wneud unrhyw benderfyniad i ddeddfu ar gyfer newidiadau parhaol i’r datganiad. 

Byddwn hefyd yn parhau i archwilio ffyrdd o wella’r system etholiadol er mwyn bodloni anghenion pleidleiswyr. Fel rhan o hyn, byddwn (gan weithio ar y cyd gyda Bwrdd Cydlynu Etholiadol Cymru) yn ystyried tystiolaeth ynghylch p’un a allai newidiadau i ddogfennau neu brosesau pleidleisio drwy’r post helpu i ostwng y nifer o becynnau pleidleisio drwy’r bost sy’n cael eu gwrthod mewn etholiadau yn y dyfodol.

Cyn yr etholiadau gwnaethom gynnal ein hymgyrch cofrestru pleidleiswyr ‘Croeso i Dy Bleidlais’ oedd wedi’i dargedu at bobl ifanc 16 ac 17 mlwydd oed sydd newydd eu rhyddfreinio, ochr yn ochr â’n hymgyrch ‘Oes ‘5 da ti?’ oedd yn targedu’r etholaeth gyfan. Ochr yn ochr â’n hymgyrchoedd, gwnaethom gynnal digwyddiadau codi ymwybyddiaeth yn cynnwys ‘Wythnos Croeso i Dy Bleidlais’ a ‘Diwrnod Croeso i Dy Bleidlais’, oedd wedi’u targedu at bob un o’r grwpiau sydd newydd eu rhyddfreinio.

Yn ystod y cyfnod ymgyrchu, gwnaeth cyfanswm o 38,438 o bobl yng Nghymru gais i gofrestru i bleidleisio, gan gynnwys 3,596 o bobl ifanc 16 ac 17 mlwydd oed a 663 o ddinasyddion tramor cymwys.1 Roedd y nifer fwyaf o geisiadau gan ddinasyddion Hong Kong, yr Unol Daleithiau, Twrci ac Ynysoedd Philippines.2

Ochr yn ochr â’n gwaith i annog grwpiau sydd newydd eu rhyddfreinio i gofrestru, gwnaethom weithio gyda sefydliadau partner i egluro’r broses ddemocrataidd i grwpiau eraill sydd fel arfer wedi’u dieithrio neu eu tan-gofrestru. Roedd ein partneriaid yn cynnwys Cymdeithas Pobl Fyddar Prydain, Mencap Cymru, Cymorth i Ferched Cymru, Llamau a Sipsiwn a Theithwyr Cymru. 

Cyn yr etholiadau, rhoddodd Llywodraeth Cymru gyllid i awdurdodau lleol i recriwtio Swyddogion Cymorth Cofrestru Etholiadol, er mwyn helpu i wella’r cyfraddau cofrestru ymhlith y grwpiau hynny sydd newydd eu rhyddfreinio ac sydd wedi’u tan-gofrestru. Gwnaethom weithio’n agos gyda’r swyddogion hyn drwy is-grŵp cyfathrebu Bwrdd Cydlynu Etholiadol Cymru a phartneriaeth gofrestru Llywodraeth Cymru. Croesawyd yr adnodd ychwanegol hwn gan awdurdodau lleol ac roedd yn hanfodol wrth ddarparu meysydd gwaith allweddol er mwyn targedu grwpiau targed, yn enwedig pobl ifanc. Barn gref yr awdurdodau lleol hynny y gwnaethom siarad â nhw oedd y dylai’r adnodd hwn barhau i fod ar gael er mwyn sicrhau yr adeiladir ar y sylfeini sydd eisoes wedi’u gosod ac y gellir parhau a’r gwaith pwysig hwn.

• dengys ein hymchwil wahaniaeth clir yn y nifer o bobl a bleidleisiodd ymhlith y rheiny o dan 35 mlwydd oed o gymharu â phob grŵp oedran arall sy’n hŷn
• gwnaeth tua 1 ym mhob 5 (12,338) o bobl ifanc 16 ac 17 mlwydd oed sydd newydd eu rhyddfreinio gofrestru i bleidleisio cyn yr etholiad hwn3

Cyn yr etholiadau, gwnaethom ddatblygu ein gwaith addysg ddemocrataidd i helpu pobl ifanc i ddeall sut y gallant gymryd rhan yn y broses ddemocrataidd. Gwnaethom gyhoeddi diweddariadau i’n hadnoddau ar gyfer addysgwyr sy’n gysylltiedig â’r cwricwlwm presennol yng Nghymru. 

Gwnaethom bartneru gyda The Democracy Box ac rydym wedi bod yn gweithio gyda chyd-greadwyr ifanc y prosiect a chyfranogwyr grŵp ffocws sy’n 16-26 mlwydd oed i gael adborth ar ein hadnoddau i bobl ifanc. 

Mae adborth gan bobl ifanc a phartneriaid sy’n gysylltiedig â’n gwaith addysg wedi dangos y canlynol yn gyson:

• diffyg dealltwriaeth o sut i gymryd rhan yn ein proses ddemocrataidd
• diffyg awydd i gymryd rhan mewn etholiadau oherwydd dim digon o wybodaeth am ymgeiswyr, pleidiau a’r broses yn gyffredinol

Gwnaeth ein hymchwil Traciwr Barn y Cyhoedd 2022 (a gynhaliwyd ym mis Chwefror 2022) hefyd ganfod y canlynol:

• mae 77% o rieni yn meddwl ei bod hi’n bwysig bod plant yn dysgu’r hanfodion am wleidyddiaeth, pleidleisio a democratiaeth yn yr ysgol
• mae mwy o rieni o’r farn bod yr wybodaeth mae eu plant yn ei chael ynghylch gwleidyddiaeth, pleidleisio a democratiaeth yn yr ysgol yn annigonol (31%) na’n ddigonol (22%)

Roedd yr adroddiad gwerthuso Youth Voice gan The Democracy Box yn argymell y canlynol:

"Dylid dechrau addysg ddemocrataidd yn gynnar a’i wneud yn rhan annatod o’r cwricwlwm, ond wedyn dylai barhau wrth i bobl ifanc fynd ymlaen i wneud pethau gwahanol mewn mannau gwahanol, mewn lleoliadau addysg ffurfiol ac anffurfiol a thu hwnt.”

Nod y Cwricwlwm Newydd i Gymru yw cefnogi dysgwyr i ddod yn ‘ddinasyddion moesegol, gwybodus sy’n deall ac yn arfer eu cyfrifoldebau a’u hawliau dynol a democrataidd.’ Mae hwn felly yn gyfle i ymwybyddiaeth ddemocrataidd gael ei gwau’n gyson drwy addysg, yn hytrach na bod yn destun annibynnol yn ystod etholiad. 

Byddwn yn parhau i adeiladu ar y gwaith sydd eisoes wedi’i gyflawni drwy ymgysylltu mwy gyda phobl ifanc ac addysgwyr ar draws Cymru, a chyda Llywodraeth Cymru, er mwyn nodi rhagor o themâu a thestunau y gall ein hadnoddau fynd i’r afael â nhw a darparu hyfforddiant i athrawon. Byddwn yn gweithio’n agos gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau bod ein hadnoddau’n gallu cefnogi’n effeithiol darpariaeth addysg ddemocrataidd mewn ysgolion drwy’r cwricwlwm newydd.
 

Yn etholiadau 2022, adroddodd pleidleiswyr eu bod wedi cael gwybodaeth gan ymgeiswyr mewn amrywiaeth o ffyrdd gwahanol, gan gynnwys: 

• pamffled gan ymgeisydd (56%)
• taflen gan ffynhonnell arall (unigolyn neu sefydliad sy’n cefnogi ymgeisydd) (27%)
• canfasio drws i ddrws (15%), a oedd yn uwch mewn ardaloedd gwledig (23%)
• ar lafar (15%)
• postiadau cyfryngau cymdeithasol nad ydynt wedi’u targedu (14%)
• hysbyseb ar gyfryngau cymdeithasol (12%)

Dywedodd ymgeiswyr a ymatebodd i’n harolwg mai dulliau ymgyrchu mwy traddodiadol a ddefnyddiwyd yn yr etholiadau hyn:

• nododd 83% bod dosbarthu taflenni ymhlith eu tri hoff ddull ymgyrchu, gyda 45% o ymatebwyr yn dweud mai hwn oedd y dull roeddent yn ei ddefnyddio fwyaf. Roedd canfasio drws i ddrws yn boblogaidd hefyd gyda 30% yn dweud mai hwn oedd eu dull mwyaf cyffredin
• defnyddiodd nifer sylweddol o ymatebwyr gyfryngau cymdeithasol yn eu hymgyrchoedd, er mai ychwanegu at ddulliau traddodiadol oedd y bwriad yn bennaf, yn hytrach na bod yn brif offeryn. Nododd 55% bod cyfryngau cymdeithasol ymhlith eu tri hoff ddull ymgyrchu, gydag 8% yn dweud mai hwn oedd y dull roeddent yn ei ddefnyddio fwyaf, o gymharu â 40% yn dweud mai hwn oedd y trydydd dull y byddent yn ei ddefnyddio fwyaf
• pan ofynnwyd ynghylch ymgyrchu digidol, canfuwyd bod dulliau rhad ac am ddim yn fwy poblogaidd na dulliau digidol â thâl. Rhoddodd 56% o ymatebwyr bostiadau ar gyfryngau cymdeithasol, a gofynnodd 25% i gefnogwyr rannu eu postiadau. Hysbysebion ar gyfryngau cymdeithasol oedd y dull mwyaf poblogaidd o ymgyrchu digidol â thâl, er taw dim ond 7% o ymatebwyr wnaeth ei ddefnyddio
• dywedodd tua thraean (30%) o ymatebwyr nad oeddent wedi defnyddio unrhyw ymgyrchu digidol

Dengys ein hymchwil bod Covid wedi parhau i gael effaith ar ymgyrchu. Yn ôl ymgeiswyr wnaeth ymateb i’n harolwg, roedd 65% yn teimlo eu bod wedi gallu cyfleu eu barn yn effeithiol i bleidleiswyr, tra anghytunodd 9%. Fodd bynnag, adroddodd y mwyafrif o ymgeiswyr bod Covid wedi effeithio ar eu hymgyrchoedd mewn rhyw ffordd, yn benodol:

• dywedodd 60% bod Covid wedi effeithio ‘cryn dipyn’ neu ‘ychydig’ ar eu gallu i ymrestru gwirfoddolwyr, a dywedodd dros hanner (55%) bod llai o gyfleoedd ar gyfer ymgyrchu wyneb-i-wyneb wedi effeithio ar eu hymgyrch i ryw raddau
• dywedodd 45% bod gofidion am eu hiechyd wedi dylanwadu ar eu hymgyrch mewn rhyw ffordd

Gwnaethom ganfod y canlynol:

• mae 3 ym mhob 5 oedolyn yng Nghymru yn dweud ei fod yn bwysig iddynt wybod pwy sydd wedi cynhyrchu’r wybodaeth wleidyddol maent yn ei gweld ar-lein
• mae bron i hanner o ymatebwyr (49%) yn dweud y byddent yn ymddiried mwy mewn deunydd ymgyrchu digidol pe baent yn gwybod pwy oedd wedi’i gynhyrchu
• mae 40% yn teimlo na allant ymddiried yn yr wybodaeth wleidyddol sydd ar gael ar-lein ar hyn o bryd, a dim ond 14% a ddywedodd bod modd ymddiried yn yr wybodaeth ar-lein.

Mae Llywodraeth Cymru wedi cyflwyno deddfwriaeth a fydd yn ei gwneud hi’n ofynnol i’r rhan fwyaf o ymgyrchwyr gynnwys gwybodaeth sy’n nodi pwy ydynt fel rhan o’u deunydd ymgyrchu ar-lein. Bydd y gofyniad newydd hwn o ran argraffnod digidol yn helpu pleidleiswyr i ddeall pwy sy’n talu i ‘w targedu ar-lein mewn etholiadau a refferenda yn y dyfodol. Byddwn yn monitro unrhyw effaith y mae’r gofynion hyn yn ei gael ar hyder pobl mewn gwybodaeth wleidyddol ar-lein.

Roedd y newid cyntaf yn ddatganiad o ymlyniad wrth blaid, lle mae’n rhaid i ymgeiswyr ddatgan nawr p’un a ydynt wedi bod yn aelod o blaid wleidyddol arall o fewn y 12 mis sy’n arwain at y diwrnod y cyhoeddir yr hysbysiad o etholiad. Achosodd hyn ddryswch i rai ymgeiswyr, a oedd naill ai heb lenwi’r adran hon neu a oedd wedi’i llenwi’n anghywir. Caiff y mater hwn ei drin mewn mwy o fanylder yn yr adran Cynnal yr etholiadau yn yr adroddiad hwn.

Roedd yr ail newid yn gysylltiedig â defnyddio disgrifiadau ar y cyd ar y papur pleidleisio. Roedd y ddeddfwriaeth newydd yn caniatáu dwy blaid i ddefnyddio disgrifiad ar y cyd ar y papur pleidleisio, ac mae’n rhaid i'r disgrifiad gynnwys enwau cofrestredig llawn y ddwy blaid.

Mae’r gyfraith ar gyfer etholiadau Senedd Cymru ac etholiadau eraill ar draws y DU yn wahanol, ac yn caniatáu defnyddio disgrifiadau ar y cyd sydd wedi’u cofrestru gyda’r Comisiwn Etholiadol ac sy’n nodi’r pleidiau sy’n gysylltiedig ond sydd ddim o reidrwydd yn cynnwys enwau llawn y pleidiau cofrestredig. Yn yr etholiadau llywodraeth leol, ni chaniatawyd y disgrifiadau ar y cyd cofrestredig hyn o dan y ddeddfwriaeth newydd.

Gwnaethom hefyd gyflwyno cymorthfeydd rhithwir ar gyfer rhoi cyngor ar ôl etholiad i ymgeiswyr ac asiantiaid oedd eisiau gofyn cwestiynau penodol. Roedd y sesiynau hyn yn boblogaidd ac mae’r adborth wedi bod yn bositif. Roedd yr adborth yn cynnwys:

• cytunodd bron i dri chwarter (73%) o ymgeiswyr bod y gyfraith ar wariant etholiadol ac adrodd yn glir. Dywedodd un o bob pump (20%) naill ai nad oeddent yn gwybod neu nad oeddent yn cytuno nac yn anghytuno, a dywedodd 7% eu bod yn anghytuno
• cytunodd ychydig yn llai na dau o bob tri (64%) bod y gyfraith ar roddion a sut i wirio a ganiateir rhoddion yn glir, o gymharu â 6% a anghytunodd
• roedd 69% o’r farn bod y gyfraith am dreuliau personol yn glir, tra roedd 6% yn anghytuno

Disgwylir diwygiadau sylweddol yng Nghymru dros y blynyddoedd nesaf, a fydd yn cyflwyno heriau newydd i ymarferwyr etholiadol yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys polisïau newydd y disgwylir iddynt gael eu cyflwyno gan Lywodraeth Cymru, yn ogystal â newidiadau sy’n codi o Ddeddf Etholiadau 2022 Llywodraeth y DU. 

Mae angen i lywodraethau sicrhau bod yna gynllunio, rheoli a chyfathrebu effeithiol gyda’r gymuned etholiadol o amgylch deddfwriaeth newydd, ac osgoi oedi sylweddol a newidiadau munud olaf.

Roedd recriwtio staff i weithio yn yr etholiadau mewn rhai ardaloedd yn broblem. Dywedodd dau o bob tri gweinyddwr a ymatebodd i’n harolwg bod recriwtio digon o staff addas ar gyfer gorsafoedd pleidleisio’n broblem. Mewn rhai achosion, adroddodd gweinyddwyr eu bod wedi gorfod recriwtio Swyddogion Llywyddu gyda phrofiad cyfyngedig neu ddim profiad o gwbl o’r rôl er mwyn sicrhau y gellid staffio gorsafoedd pleidleisio’n briodol. Hefyd, amlygodd gweinyddwyr bod nifer o bobl a oedd wedi ymgymryd â rôl y Swyddog Llywyddu yn flaenorol wedi dweud nad oedd diddordeb ganddynt wneud hynny mwyach. Dywedodd gweinyddwyr hefyd eu bod o’r farn y byddai hyn yn parhau i fod yn broblem, gan gyfyngu ar nifer y bobl brofiadol a fyddai ar gael i weithio ym mhob set o etholiadau. 

Bydd y Comisiwn Etholiadol yn parhau i weithio gyda Bwrdd Cydlynu Etholiadol Cymru a'r gymuned etholiadol ehangach ar draws y DU i drafod a nodi datrysiadau i’r heriau o ran staffio, gwydnwch a chapasiti y mae Swyddogion Canlyniadau, Swyddogion Cofrestru Etholiadol a’u timau yn eu profi, yn ogystal â’r heriau o ran recriwtio digon o staff i orsafoedd pleidleisio.

Fel mewn etholiadau diweddar blaenorol, roedd gan Fwrdd Cydlynu Etholiadol Cymru rôl gydlynu bwysig ar gyfer yr etholiadau hyn, gan gefnogi awdurdodau lleol drwy gynnal digwyddiadau ar draws Cymru gyfan oedd yn briffio Swyddogion Canlyniadau a Rheolwyr Gwasanaethau Etholiadol yn ystod hydref 2021 a gwanwyn 2022. 

Mae’r Bwrdd, a sefydlwyd yn 2017, yn gweithredu’n wirfoddol i gydlynu’r cynllunio ar gyfer yr holl ddigwyddiadau a’r gweithgareddau etholiadol ar draws Cymru gyfan sy’n gysylltiedig â moderneiddio a diwygio etholiadol. Yn ogystal, mae’r Bwrdd yn cefnogi cydweithredu rhwng Swyddogion Canlyniadau Rhanbarthol a Lleol, Swyddogion Cofrestru Etholiadol a phartneriaid allweddol eraill yng Nghymru.

Mae’r rheiny a ymatebodd i’n harolwg yn dweud eu bod yn teimlo bod rôl y Bwrdd yn achosi dryswch weithiau a bod modd gwella cyfathrebu. Pe byddai’r Bwrdd yn cael ei wneud yn statudol, fel yr argymhellwyd gennym yn ein hadroddiadau ar etholiadau yng Nghymru yn 2017 a 2021, rydym o’r farn y byddai hyn yn dechrau mynd i’r afael â’r gofidion hyn.

Cafodd Bwrdd Cydlynu Etholiadol Cymru drafodaethau cynnar ynghylch amseru’r cyfrif, a cheisiodd gonsensws ar draws Cymru. Ym mis Ionawr 2022, gyda chefnogaeth y prif bleidiau gwleidyddol, argymhellodd y Bwrdd i’r holl Swyddogion Canlyniadau yng Nghymru y dylai’r cyfrif ddigwydd y diwrnod ar ôl diwrnod y bleidlais, ac nid dros nos. Cafodd yr argymhelliad hwn ei roi ar waith ar draws Cymru. Yn debyg i’r adborth a gawsom yn etholiad Senedd Cymru yn 2021, gwnaethom glywed gan weinyddwyr bod cyfrif yn ystod y dydd wedi bod yn llwyddiant a’i fod wedi’i werthfawrogi gan ymgeiswyr a staff yr etholiad. Gwnaeth hyn staffio’r cyfrif yn haws ac yn ôl pob sôn gwnaeth wella’r awyrgylch gyffredinol hefyd.

Er bod y broses enwebu, ar y cyfan, wedi rhedeg yn esmwyth ac wedi rhoi ffyrdd gwahanol i’r ymgeiswyr gyflwyno’u papurau enwebu, amlygodd adborth gan weinyddwyr etholiadol broblemau gyda’r ffurflenni enwebu a’r broses electronig ar gyfer cyflwyno. Er enghraifft:

• ychwanegodd prosesu ffurflenni electronig at y pwysau gwaith ar adeg pan roedd amser yn gyfyngedig 
• cyflwynodd llawer o ymgeiswyr ffurflenni enwebu yn electronig yn agos iawn at y dyddiad cau gan ei gwneud hi’n anodd mynd i’r afael ag unrhyw broblemau
• teimlwyd bod y ffurflenni’n ailadroddus a ddim yn syml i’w cwblhau

“Gwnaeth y ceisiadau ar-lein hi’n haws i ymgeiswyr gyflwyno papurau ar adeg oedd yn gyfleus iddynt a chael gwared ar yr angen iddynt ddod mewn i’r swyddfa i’w cyflwyno. Ar adeg pan rydym yn eithriadol o brysur gydag enwebiadau, gallai mân wallau ar y ffurflen a fyddai’n gallu cael eu cywiro mewn eiliadau yn y swyddfa, gymryd cwpl o ddyddiau i’w datrys drwy e-byst.”

Drwy Fwrdd Cydlynu Etholiadol Cymru, mae gwaith ar y gweill ar hyn o bryd i nodi gwelliannau i’r broses enwebu a allai cael eu cyflwyno ar gyfer etholiadau yn y dyfodol.

Mae’r rheolau newydd hefyd wedi gwneud newidiadau i’r ffurflenni enwebu sy’n gofyn bod ymgeiswyr yn rhoi datganiad yn cadarnhau p’un a oeddent yn aelod o unrhyw blaid wleidyddol gofrestredig o fewn y cyfnod o 12 mis a ddaeth i ben ar y diwrnod pan gyhoeddwyd yr hysbysiad o etholiad (diffinnir hwn fel ‘y cyfnod perthnasol’), ac os oeddent, eu bod yn rhoi manylion yr aelodaeth hon.

Ar ddiwedd mis Mawrth 2022, rhoddodd gweinyddwyr wybod i ni bod dryswch ynghylch yr wybodaeth yr oedd angen iddynt ei throsglwyddo o’r ffurflenni enwebu i’r datganiad o bersonau a enwebwyd, y byddent wedyn yn sicrhau y byddai ar gael yn gyhoeddus. Pe bai’r ddeddfwriaeth wedi bod ar waith yn gynt, a phe bai mwy o amser wedi’i roi i ymgynghori a’r rheiny a gafodd eu heffeithio gan y newidiadau, mae’n bosibl y byddai’r broblem hon wedi’i hosgoi.

Er mwyn mynd i’r afael â’r dryswch, gwnaethom ddosbarthu canllawiau atodol i Swyddogion Canlyniadau a Rheolwyr Gwasanaethau Etholiadol yn eu cynghori i ond tynnu a chynnwys gwybodaeth o’r datganiad o aelodaeth i blaid sy’n gysylltiedig â’r cyfnod perthnasol.

Gwnaethom hefyd gynghori Swyddogion Canlyniadau a Rheolwyr Gwasanaethau Etholiadol i atgoffa ymgeiswyr ac asiantiaid, yn ystod y cam gwirio anffurfiol, o’r amgylchiadau penodol lle byddai angen iddynt gynnwys manylion ar eu datganiad o aelodaeth i blaid.

Rydym yn gweithio gyda Llywodraeth Cymru i leihau’r potensial am gamddealltwriaethau yn y dyfodol a byddwn yn ystyried ychwanegiadau pellach i’n canllawiau er mwyn rhoi eglurder ychwanegol.