Dadansoddi perfformiad 2019/20: Amcan tri

I gyfrannu at arloesi a chryfhau ein sylfaen dystiolaeth, fe wnaethom:

• adrodd am dair cyfres o etholiadau a dwy ddeiseb adalw o 2019, a gwneud argymhellion i wella digwyddiadau o’r fath yn y dyfodol
• adrodd ar gywirdeb a chyflawnrwydd y cofrestrau etholiadol yn y DU
• werthuso cynlluniau peilot Llywodraeth y DU i brofi moddion adnabod pleidleiswyr mewn gorsafoedd pleidleisio mewn rhannau o Loegr yn etholiadau lleol mis Mai 2019
• roi cyngor arbenigol annibynnol i lywodraethau Cymru a’r Alban ar newidiadau deddfwriaeth a pholisi a oedd yn deillio o’u hagendâu diwygio etholiadol
• asesu effaith unrhyw newidiadau i drefn yr ymgeiswyr ar y papur pleidleisio ar gyfer etholiadau cyngor yr Alban, ar gais Llywodraeth yr Alban
• gyhoeddi astudiaethau dichonoldeb ar yr opsiynau ar gyfer moderneiddio cofrestru etholiadol
• roi tystiolaeth lafar i dri phwyllgor Seneddol y DU, a rhoi tystiolaeth ysgrifenedig i ddau bwyllgor dethol Tŷ’r Arglwyddi
• roi tystiolaeth ysgrifenedig i dri phwyllgor Cynulliad Cenedlaethol Cymru, a rhoi tystiolaeth lafar ar ddau achlysur
• roi tystiolaeth ysgrifenedig ar dair deddf i ddau bwyllgor Senedd yr Alban, rhoi tystiolaeth lafar ar dri achlysur

Arloesi a chryfhau ein sylfaen dystiolaeth

Fe roesom gyngor a chymorth arbenigol i lywodraethau a seneddau yr Alban a Chymru i’w helpu gyda’u hagendâu diwygio etholiadol. Bu hyn yn cynnwys estyn yr etholfraint i bobl ifanc yng Nghymru, a chategorïau newydd o etholwyr yn y ddwy wlad. Ymgynghorasom ar gynigion a deddfwriaeth ddrafft, ac fe wnaeth ein mewnbwn helpu i sicrhau y byddai’r rhain yn gweithio yn ymarferol.

Fe wnaethom werthuso cynlluniau peilot moddion adnabod pleidleiswyr Llywodraeth y DU, a gynhaliwyd yn ystod etholiadau lleol mewn rhannau o Loegr ym mis Mai 2019. Bydd ein hasesiad annibynnol yn helpu Llywodraeth y DU i asesu hygyrchedd a diogelwch o wahanol gyfeiriadau cyn cyflwyno unrhyw ofyniad i ddangos moddion adnabod mewn gorsafoedd pleidleisio ar draws Prydain Fawr.

Ein hastudiaethau cynhwysfawr o gywirdeb a chyflawnrwydd y cofrestrau etholiadol yw’r unig astudiaethau yn y DU ar y pwnc hwn. Mae llawer o bobl yn defnyddio’r canfyddiadau hyn am eu bod yn darparu tystiolaeth i lywio’r newidiadau polisi a deddfwriaeth y mae angen i lywodraethau eu gwneud er mwyn moderneiddio ein systemau cofrestru etholiadol. Maent hefyd yn adnodd hanfodol i lywio ein hymdrechion ni a sefydliadau eraill i dargedu gwaith ymwybyddiaeth gyhoeddus er mwyn cynyddu cofrestru etholiadol. Fe wnaeth yr astudiaeth ddiweddaraf gafod hyn: er bod y gyfran o bobl sydd wedi cofrestru i bleidleisio wedi aros yn sefydlog, mae pobl ifanc a rhentwyr preifat yn parhau i fod yn llai tebygol o fod wedi cofrestru’n gywir, ac mae angen gwelliant pellach i’r lefelau cywirdeb a chyflawnrwydd cyffredinol.

Cyhoeddasom astudiaethau dichonoldeb sy’n archwilio’r gwahanol ffyrdd y gallai data cyhoeddus wella’r system cofrestru, a sut y gallai diwygiadau i’r prosesau weithio yn ymarferol. Mae hyn yn rhoi man cychwyn i lywodraethau wneud y mathau o newidiadau a fyddai’n mynd i’r afael â’r pwysau ar adnoddau gweinyddwyr etholiadol yn ogystal â’i gwneud yn haws i unigolion gofrestru. Rydym yn defnyddio canfyddiadau’r astudiaethau hyn i lywio ac annog dadl polisi ehangach ynghylch dyfodol cofrestru etholiadol a chynorthwyo ein gwaith datblygu polisi ein hunain.

Yn yr Alban, cynaliasom ymchwil i asesu effaith unrhyw newidiadau i drefn yr ymgeiswyr ar y papur pleidleisio ar gyfer etholiadau cyngor. Mae ein hadroddiad terfynol i Lywodraeth yr Alban yn rhoi iddi’r sylfaen dystiolaeth i ystyried effaith unrhyw newidiadau ar bleidleiswyr, gweinyddwyr etholiadol, a phleidiau gwleidyddol.

Fe wnaethom barhau i weithio i ganfod a chyflwyno’r achos dros symleiddio, moderneiddio, a chydgrynhoi cyfraith etholiadol, gan gynnwys rhoi ar waith argymhellion Comisiynwyr y Gyfraith, a wnaed yn wreiddiol yn eu hadroddiad yn 2016, ac y rhoddwyd iddo bwysau terfynol yn eu hadroddiad cloi eleni. Rhoesom dystiolaeth i bwyllgorau seneddol i sicrhau y byddai ein dadansoddi arbenigol ynghylch etholiadau a rheoleiddio yn llywio eu Gwaith.

Yn Senedd y DU, fe wnaeth hyn gynnwys ymchwiliad y Pwyllgor dros faterion Digidol, Diwylliant, Chwaraeon a’r Cyfryngau i dwyllwybodaeth; ymchwiliad y Pwyllgor Materion Gweinyddol a Chyfansoddiadol i gyfraith etholiadol; a Phwyllgor Gadael yr Undeb Ewropeaidd ar reolau ynghylch unrhyw gynulliadau dinasyddion neu refferenda yn y dyfodol. Rhoesom hefyd dystiolaeth i Bwyllgorau Dethol Tŷ’r Arglwyddi parthed Democratiaeth a Thechnolegau Digidol a pharthed Deddf Cofrestru a Gweinyddu Etholiadol 2013

Yng Nghynulliad Cenedlaethol Cymru, rhoesom dystiolaeth i’r Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol parthed Bil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru), ac i ymchwiliad Pwyllgor Diwygio Etholiadol y Cynulliad i systemau etholiadol a ffiniau, ac i’r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol parthed Bil Senedd ac Etholiadau (Cymru).

Yn Senedd yr Alban, rhoesom dystiolaeth i’r Pwyllgor Safonau, Gweithdrefnau a Phenodiadau Cyhoeddus parthed Bil (Diwygio) Etholiadau’r Alban a Bil Etholiadau’r Alban (Etholfraint a Chynrychiolaeth). Fe roesom hefyd dystiolaeth i’r Pwyllgor Cyllid a’r Cyfansoddiad parthed Bil Refferenda (yr Alban).